Chiến tranh đã 'lột xác' ông Zelensky

"Người bán hàng xuất sắc nhất trong lịch sử". Đây là cách ông Donald Trump từng gọi ông Volodymyr Zelensky vì số tiền viện trợ mà Mỹ đã cung cấp cho Ukraine.

Dù so sánh này có công bằng hay không, vai trò của ông Zelensky trong việc giữ cho Ukraine luôn được chú ý và thuyết phục các đồng minh viện trợ chắc chắn là rất quan trọng đối với cuộc chiến của Kyiv.

Sự thay đổi của ông Zelensky từ một diễn viên hài giờ vàng thành vị tổng thống thời chiến đã được hình thành từ lâu - bắt đầu từ năm 2022, khi ông quyết định ở lại Kyiv khi quân đội Nga áp sát. Quyết định đó đồng nghĩa với việc Ukraine tiếp tục tự vệ cho đến ngày nay.

Trong những năm sau đó, tôi đã đứng đối diện với nhà lãnh đạo Ukraine hàng chục lần, và giờ đây Zelensky thể hiện một hình ảnh đầy quyền lực hơn, có lẽ cũng dạn dày trận mạc hơn – được định hình một phần bởi sự cô lập ngày càng tăng trên trường quốc tế.

Nhưng với sự khó lường từ nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump - đặc biệt là sau cuộc cãi vã tại Phòng Bầu dục của hai nhà lãnh đạo này vào tháng 2/2025 – ông Zelensky hiện có thể phải thay đổi lần nữa.

Về mặt chính trị, đây không còn là câu chuyện về kẻ đàn áp đấu với người bị áp bức. Thay vào đó, câu chuyện bị làm cho rối rắm bởi thách thức kép: vừa phải thể hiện mong muốn hòa bình, vừa phải bảo vệ lợi ích quốc gia.

Nhưng liệu người đã quen với việc có nhiều quyền lực trong nước và có ảnh hưởng lớn ở nước ngoài này có thực sự muốn thay đổi một lần nữa, chuyển trọng tâm sang ngoại giao dưới thời ông Trump không? Hay ông sẽ cho rằng cách tốt nhất để bảo vệ Ukraine là không nhượng bộ?

'Rất thông minh và tính toán kỹ càng'

Trước khi nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump bắt đầu, nhà lãnh đạo Ukraine đã vận động hiệu quả để có được sự hỗ trợ của phương Tây. Ông đã kêu gọi viện trợ phòng không, xe tăng, tên lửa và máy bay chiến đấu, trong khi các quốc gia như Đức ban đầu do dự vì lo ngại chiến tranh leo thang, nhưng sau đó đã đồng ý trước yêu cầu của ông.

Thông điệp của ông Zelensky rất cứng nhắc và ông đã thành công trong việc giành được hỗ trợ.

"Zelensky đã rất thông minh và tính toán kỹ càng trong những ngày đầu của cuộc chiến", nhà nghiên cứu Ed Arnold từ Viện Nghiên cứu Quốc phòng Hoàng gia Anh (RUSI) nhận định.

Quyết định tham dự Hội nghị An ninh Munich của ông Zelensky hai tuần trước cuộc xâm lược – dù được khuyến cáo rằng đó là một rủi ro an ninh – là một bước ngoặt, theo ông Arnold.

"Quyết định đó đã cá nhân hóa sự ủng hộ đối với Ukraine trong tâm trí của những người đích thân tham dự", chuyên gia này nói.

Serhiy Leshchenko, cố vấn cho Văn phòng Tổng thống của ông Zelensky, giải thích: "Chúng tôi phải được thế giới biết đến. Nếu dư luận đứng về phía Ukraine, sẽ có nhiều cơ hội hơn để nhận được sự giúp đỡ từ cộng đồng quốc tế".

Ông Leshchenko chỉ ra các bài phát biểu qua video hàng ngày của ông Zelensky, việc mà ông đã thực hiện kể từ khi cuộc xâm lược nổ ra. "Thật bất thường khi công khai như vậy".

Chiến thắng của Ukraine trong trận chiến tại Kyiv đã củng cố vị thế của ông Zelensky như một biểu tượng cho sự tồn tại của đất nước và thúc đẩy lập luận của ông về việc tiếp tục kêu gọi viện trợ quân sự từ các đồng minh phương Tây.

Vào cuối năm 2022, ông Zelensky đã có thể chứng minh sự khác biệt mà những nguồn viện trợ này đã tạo ra khi các vùng lãnh thổ của Ukraine, bao gồm cả thành phố Kherson, đã được giải phóng. Ông đã có thành công ban đầu với các đồng minh châu Âu.

"Họ đầu tư vào ông Zelensky và Ukraine", ông Arnold nói. "Ông đã trải qua bốn đời thủ tướng Anh kể từ khi chiến tranh nổ ra… và tất cả họ đều đã ký các tuyên bố mới với Ukraine, đều thông qua Zelensky.

"Ông đã có thể vượt qua những thay đổi trong chính trường quốc gia ở châu Âu trong suốt nhiệm kỳ của mình."

Tuy nhiên, khi các thành công tiếp theo không xảy ra, thông điệp của ông Zelensky không thay đổi – và theo thời gian, điều này đã trở thành bất lợi cho tổng thống Ukraine.

Ví dụ, sau cuộc phản công thất bại của Ukraine vào mùa hè năm 2023, giá trị của việc ủng hộ Kyiv ngày càng bị một bộ phận nhỏ có ảnh hưởng trong đảng Cộng hòa Mỹ đặt câu hỏi, và một số người đã bắt đầu bỏ qua những lời kêu gọi của Ukraine.

Maria Zolkina, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu an ninh khu vực và xung đột tại Democratic Initiatives Foundation, một viện nghiên cứu có trụ sở tại Kyiv, tin rằng ông Zelensky phải chịu một phần trách nhiệm.

"Ông và đội ngũ thân cận đã dựa vào logic rằng họ phải luôn đòi hỏi khi nói chuyện với các đối tác của mình - đưa ra lập luận rằng Ukraine chỉ đơn giản là cần một cái gì đó. Điều đó thực sự hiệu quả trong năm 2022, nhưng với Mỹ và những nước khác, loại thông điệp này đã không còn hiệu quả vào năm 2023", bà lập luận.

"Nhưng ngoại giao của ông ấy thực sự không được điều chỉnh đủ nhanh."

'Zelensky chưa bao giờ là một nhà ngoại giao'

Vào ngày 27/9/2024, tại một sảnh tòa nhà ở New York, mọi thứ thực sự đã thay đổi đối với Ukraine. Nhưng động lực lần này không phải là tiến gần đến xe tăng Nga mà là sự tái sinh chính trị của đồng minh lớn nhất của Ukraine: Mỹ.

Vào ngày hôm đó, chỉ hơn một tháng trước cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ 2024, ông Zelensky đã có một cuộc họp phút chót với ông Trump tại tòa nhà Trump Tower.

Căng thẳng giữa hai người đã gia tăng trước cuộc họp này: ông Zelensky đã tuyên bố vài ngày trước đó rằng ông Trump "thực sự không biết cách chấm dứt chiến tranh", sau khi ông Trump khẳng định mình có thể làm được điều đó "trong một ngày".

Sau cuộc họp tại tòa nhà Trump Tower, hai người xuất hiện với vẻ ngượng ngùng.

Mặc dù tuyên bố "quan điểm chung" là muốn chấm dứt chiến tranh, ngôn ngữ cơ thể của họ cho thấy sự thiếu ăn ý.

Hai nhà lãnh đạo không gặp lại nhau cho đến tận năm tháng sau, tại Phòng Bầu dục, nơi cuộc gặp tốn nhiều giấy mực trở thành một thảm họa ngoại giao đối với Kyiv.

"Trump đáng lẽ phải thích ông ấy", Vadym Prystaiko, người có mặt khi ông Trump và ông Zelensky gặp nhau lần đầu sau chiến thắng bầu cử của tổng thống Ukraine năm 2019, cho biết.

"Ông Zelensky coi ông Trump ít nhiều cũng giống như mình, là một người làm truyền thông chuyển sang chính trị, và là người không thích thể chế", ông nói.

Ông Prystaiko từng là đại sứ Ukraine tại Vương quốc Anh, trước khi bị sa thải vào năm 2023. Kyiv không đưa ra lý do chính thức nào cho việc sa thải, nhưng điều này xảy ra sau khi ông Prystaiko chỉ trích phản ứng của ông Zelensky trước một cuộc tranh cãi về lòng biết ơn đối với viện trợ quân sự của nước Anh.

Ông Prystaiko cho biết đã có "một chút mỉa mai" trong phản ứng của tổng thống Ukraine, mà ông tin là "không lành mạnh".

"Zelensky chưa bao giờ là một nhà ngoại giao", ông Prystaiko nói thêm. "Ông chưa bao giờ là một nhà lãnh đạo chính trị bình thường, người hôn trẻ em và bắt tay".

Mối quan hệ 'tàu lượn siêu tốc'

"Mối quan hệ với Trump lên xuống giống như tàu lượn siêu tốc", Volodymyr Fesenko, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính trị Pento, cho biết.

"Đôi khi có sự hợp tác mang tính xây dựng, rồi đột nhiên, một cuộc khủng hoảng nào đó xuất hiện".

Sau đó là cuộc khẩu chiến của họ. Ông Trump đổ lỗi cho ông Zelensky vì đã bắt đầu cuộc chiến, gọi ông là "kẻ độc tài", trong khi nhà lãnh đạo Ukraine cáo buộc người đồng cấp Mỹ "sống trong không gian thông tin sai lệch của Nga".

Trong khi ông Fesenko tin rằng ông Zelensky liên tục thay đổi chiến thuật để tìm kiếm mối quan hệ hợp tác với Washington, thì bà Zolkina cho rằng các vấn đề còn sâu xa hơn.

"Có một tam giác giữa chính quyền Mỹ, Điện Kremlin và Kyiv", bà nhận định. "Ukraine được coi là một phần yếu hơn của tam giác này. Đối với Trump, Zelensky không cùng đẳng cấp, và đó chính là vấn đề".

Khi nói đến cuộc gặp tại Phòng Bầu dục với ông Trump và Phó Tổng thống JD Vance, đây là lần đầu tiên tôi thấy ông Zelensky dường như đã hết khả năng được ủng hộ khi ông bị cáo buộc "không thể hiện đủ lòng biết ơn" và "chơi đùa với Thế chiến III".

Ngôn ngữ cơ thể phòng thủ của ông, ví dụ như việc khoanh tay, cũng có vẻ mới mẻ.

Ông Zelensky luôn tỏ ra thoải mái khi tiếp đón hoặc thăm các nhà lãnh đạo khác. Ông thoải mái trên sân khấu và thường chêm vào những câu nói hài hước đúng lúc - nhưng lần này thì khác.

Một thỏa thuận khoáng sản, trong đó ông Zelensky ban đầu đã đề xuất trao đổi một phần tài nguyên khoáng sản của Ukraine để tiếp tục nhận viện trợ quân sự, đã không bao giờ được ký kết và kể từ đó đã trở thành một đề xuất ít thuận lợi hơn cho Kyiv.

Mỹ cũng sẽ tạm dừng viện trợ quân sự và chia sẻ thông tin tình báo để đảm bảo Ukraine làm theo ý họ.

Nhưng một số người cho rằng cuộc họp tại Phòng Bầu dục không phải là một thảm họa.

"Không ai coi đó là kết thúc của một điều gì đó", Ihor Brusylo, phó chánh Văn phòng Tổng thống Ukrainre, người đã đi đến Nhà Trắng cùng ông Zelensky, tuyên bố.

"Chúng tôi đã thảo luận về các bước tiếp theo. Đó không phải là một thảm họa".

Khi Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Mike Waltz nói với họ rằng cuộc họp đã kết thúc, "chúng tôi chỉ nhún vai và quyết định quay lại khách sạn", ông nhớ lại.

"Tôi cho rằng ở cấp độ cá nhân, họ Trump và Zelensky rất hợp nhau", ông nói thêm. "Họ hiểu nhau hơn, thẳng thắn và trung thực".

Bất kể sự thật về mối quan hệ giữa tổng thống Mỹ và Ukraine sau cánh cửa đóng kín là gì, đã có những dấu hiệu cho thấy ông Zelensky sẵn sàng nhượng bộ kể từ cuộc họp đó - các đồng minh châu Âu được cho là đã thuyết phục ông tiếp cận mềm mỏng, vì sự thật không thể tránh khỏi là họ và Ukraine vẫn cần Mỹ để đối phó với một nước Nga hung hăng.

Tuy nhiên, những người khác lại cho rằng còn cần thêm sự linh hoạt nữa.

'Rất khó để thay đổi Zelensky'

"Chiến tranh thay đổi mọi người, nó đã thay đổi tất cả chúng ta theo một cách nào đó. Nhưng tôi không nghĩ rằng về cơ bản Zelensky đã thay đổi - dù tốt hay xấu trong một số trường hợp", Olga Onuch, giáo sư Chính trị so sánh và Chính trị Ukraine tại Đại học Manchester, Anh cho biết.

"Rõ ràng là một số bên đã quyết định rằng rất khó để đàm phán với Zelensky. Tại sao? Bởi vì ông ấy có những lằn ranh đỏ mà ông ấy kiên quyết giữ vững."

Ông Brusylo đồng ý. "Rất khó để thay đổi Zelensky", ông nói. "Giống như bạn đang xem một chiếc lò xo, bạn càng nén mạnh thì lực đẩy càng mạnh mẽ".

Tuy nhiên, bất cứ khi nào Ukraine bị tấn công, về mặt chính trị hoặc ngoại giao, thì sự đoàn kết chính trị lại càng được củng cố. Cuộc khẩu chiến tại Phòng Bầu dục cũng không ngoại lệ, vì tỷ lệ ủng hộ Zelensky tăng vọt lên khoảng 70%.

"Zelensky rất quyền lực, và quyền lực của ông ấy được tạo nên từ chính bản thân ông và một nhóm người thân cận", bà Zolkina lập luận.

Orysia Lutsevych, người đứng đầu Diễn đàn Ukraine tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Hoàng gia Anh (Chatham House) cho biết điều thú vị là cách người dân Ukraine tập hợp xung quanh ông Zelensky sau cuộc gặp tại Phòng Bầu dục, gần như họ coi đó là một sự xúc phạm cá nhân đối với nhà nước Ukraine.

"Người dân ủng hộ ông, những gì ông đại diện và cách ông hành xử".

Ông Prystaiko lập luận rằng nếu Mỹ muốn thay thế Zelensky thì "họ đã tự bắn vào chân mình vì ông có thể dễ dàng được bầu lại".

Một số chuyên gia chính trị, như bà Zolkina, không nghĩ rằng đây là điều chắc chắn. "Tôi không cho là ông hiểu rằng phản ứng này là phản ứng trực tiếp đối với những gì ông Trump đang làm, chứ không phải lập trường cá nhân của ông", bà nói.

"Ông có tham vọng chính trị khá lớn cho nhiệm kỳ thứ hai và khá coi trọng bản thân trong chính trị, như tất cả các nhà lãnh đạo ngang hàng với ông".

Giáo sư Onuch không nghĩ rằng việc theo đuổi quyền lực chính trị là động lực duy nhất thúc đẩy ông Zelensky.

"Ông là một nhà điều hành chính trị cẩn trọng, cân nhắc và có chiến thuật hơn nhiều so với những gì mọi người đánh giá".

Tuy nhiên, việc tưởng tượng về nhiệm kỳ thứ hai của ông Zelensky có thể là điều khó khăn, đơn giản vì những yêu cầu khắt khe của công việc này. Ngay cả những thách thức sau chiến tranh cũng sẽ rất lớn.

Hiện tại, ông Arnold đặt ra nghi vấn rằng một tổng thống Zelensky kiệt sức sẽ không muốn ra tranh cử nữa và cho rằng ông có thể muốn rút lui ít nhất khỏi chính trị tuyến đầu.

Về tương lai gần, ông Zelensky không thể chấp nhận thêm một cuộc gặp tại Phòng Bầu dục nữa. Vậy, với việc ông Trump là một tay chơi golf thực thụ, liệu nhà lãnh đạo Ukraine có bao giờ cùng ông chơi một trận golf không?

"Ông là người học nhanh", ông Brusylo nói. "Khi cần chơi golf, tôi chắc chắn ông sẽ hoàn thành nhiệm vụ này".

 

James Waterhouse