Trưa 8-7, một trong những
cổ thụ âm nhạc Việt Nam – nhạc sĩ Lữ Liên đã trút hơi thở cuối cùng tại bệnh viện
Garden Grove, Mỹ. Ông hưởng thọ 92 tuổi.
Nhạc sĩ Lữ Liên sinh năm
1920 ở Hải Phòng. Trong khai sinh ông ghi họ Lã, nhưng nghệ danh là Lữ Liên.
Cha ông dù là nhân viên bưu điện nhưng lại đam mê nghệ thuật. Ca sĩ Tuấn Ngọc từng
kể: “Ông nội tôi mê cổ nhạc, chính vì đứng ra lập ban cổ nhạc mà cha tôi mới có
cơ hội học hỏi, làm quen với các nhạc sĩ cổ nhạc”.
Nhạc sĩ Lữ Liên
Nhạc sĩ Lữ Liên trước đây từng tham gia ban hợp ca Thăng Long, cùng với Thái Thanh, Hoài Bắc và Hoài Trung biểu diễn rất thành công những ca khúc mang âm hưởng dân ca ba miền và những ca khúc trữ tình. Ông lập gia đình và có những đứa con mà khi trưởng thành họ đều gắn bó với âm nhạc, được công chúng trong và ngoài nước yêu mến: Tuấn Ngọc, Bích Chiêu, Anh Tú, Khánh Hà, Thúy Anh, Lan Anh và Lưu Bích.
Tên tuổi nhạc sĩ Lữ Liên được biết đến với sự hình thành và phát triển của nhóm nhạc AVT - tên của một ban tam ca trào phúng đã đi vào lịch sử âm nhạc Việt Nam với tính chất mượn giai điệu ngũ cung, những ca khúc, bài lý, dân ca, bài chồi để viết lời mới châm biếm, mỉa mai những cảnh tượng gai mắt, chướng tai trong cuộc sống.
Nhà báo Trường Kỳ và
nhạc sĩ Lữ Liên
AVT nổi tiếng và được khán thính giả trên mọi miền đất nước yêu mến. Những lời ca dí dỏm trong nhạc phẩm do AVT trình bày mang lại niềm vui cho khán thính giả suốt nhiều thập niên. Chúng đã đóng góp khá nhiều những giá trị tinh thần trong kho tàng văn hóa dân gian dù ca khúc được AVT thể hiện sử dụng nhiều từ loại văn chương truyền khẩu rất phổ thông ở miền bắc thời đó.
Ca sĩ Tuấn Ngọc
Ban đầu, tam ca AVT gồm: Anh Linh, Vân Sơn và Tuấn Đăng chuyên thể hiện những ca khúc vui nhộn. Họ lấy 3 chữ đầu của tên mình để ghép lại thành AVT để đặt tên. Người đứng ra thành lập ban AVT chính là nhạc sĩ Anh Linh. Nhạc sĩ Lữ Liên giai đoạn này là người sáng tác các ca khúc cho nhóm AVT. Ông đã trích một đoạn trong bản Thất nghiệp ca, đặt tên là Tam nghiệp, mô tả 3 anh thợ nhuộm, thợ sửa khóa và thầy bói để AVT biểu diễn.
Lập tức tính hài hước
pha với diễn xuất, lại có ưu thế vừa đàn, vừa ca, vừa châm biếm duyên dáng, AVT
nổi bật từ ngày có bàn tay “phù phép” của nhạc sĩ Lữ Liên. Giai đoạn này ông đã
cho ra đời những ca khúc: Chúc xuân, Vòng quanh chợ tết, Tiên Sài Gòn, Gái trai
thời đại, Lịch sử mái tóc huyền, Mảnh bằng, Ba ông bố vợ…
Ca sĩ Khánh Hà
Soạn giả NSND Viễn Châu kể: “Lệnh bắt quân dịch đã khiến nhóm AVT mất đi Anh Linh. Năm 1962 nhạc sĩ Lữ Liên chính thức gia nhập nhóm, sau một thời gian Hoàng Hải thay thế nhưng không trụ vững. Để thay đổi khẩu vị, nhạc phẩm Tam nghiệp của anh Lữ Liên được sửa đổi đôi chút với những nghề thợ sửa xe máy (do Lữ Liên ca), nghề giác hơi tẩm quất (do Vân Sơn ca) và nghề thợ mộc (do Tuấn Đăng ca). Nếu bài vọng cổ hài của tôi ứng biến với âm nhạc ngũ cung, thì âm điệu cổ truyền bắc bộ với ca trù, hát khách, ả đào, chầu văn…đã được nhạc sĩ Lữ Liên đưa vào rất dí dỏm và mang tính trào phúng sống động"
Theo NSND Viễn Châu,
lời ca trong sáng tác của nhạc sĩ Lữ Liên đã khái quát được hoàn cảnh xã hội thời
đó. Những nhạc phẩm trào phúng, sát với đời sống thường ngày trong xã hội của
AVT lên án mạnh mẽ những thói trăng hoa, dỏm đời, học đua đòi... Cách châm biếm
đó nhận được sự tán thưởng nồng nhiệt của khán giả. Sau thời gian này, Lữ Liên
lại sáng tác cho AVT một số bài hát: Ông nội trợ, Trắng đen, Dậy thì, Trâu ơi
ta bảo này, Ba bà mẹ chồng, Cờ người, Em tập vespa…. Tất cả những ca khúc này
đã đưa tên tuổi AVT lên đỉnh cao nghệ thuật.
Từ năm 1960 - 1964,
nhóm AVT đã được 2 hãng đĩa Sóng Nhạc và Việt Nam mời thu đến 20 đĩa nhạc. Nhóm
đắt show diễn ở các phòng trà ca nhạc và vũ trường lớn của Sài Gòn như: Queen
Bee, Quốc Tế, Bồng Lai…Sau ngày miền nam thống nhất, nhạc sĩ Lữ Liên sang Mỹ định
cư cùng các con.
Lúc này ca sĩ Khánh Hà đã lập
trung tâm sản xuất băng nhạc, nên nhạc sĩ Lữ Liên đã tái lập lại nhóm ATV để thực
hiện việc ghi âm và thi thoảng biểu diễn tại Mỹ, Úc. Trải qua nhiều biến đổi,
năm 1988 nhóm có thêm sự tham gia của nữ nghệ sĩ Thúy Liệu khi sang Úc biểu diễn,
đến năm 1992, AVT có thêm nhạc sĩ Hoàng Long. Năm 1994, vào dịp hát tết nhóm
AVT đã ra mắt một loạt ca khúc mà nhạc sĩ Lữ Liên dựa theo áng thơ của nữ sĩ Hồ
Xuân hương để sáng tác, châm biếm thói thích ong bướm, trăng hoa của những kẻ
háo sắc. Lúc này ông đã trình diễn cùng hai nữ nghệ sĩ Thúy Lan và Thúy Hương,
tạo dấu ấn cuối đời với nhạc phẩm Đánh đu.
Ca sĩ Lưu Bích
Năm 2008, nhạc sĩ Lữ Liên về cư ngụ tại Orange County – miền Nam California – Mỹ. Ông sống trong một căn nhỏ và được các con thăm viếng mỗi tuần. “Sự ra đi của bố tôi là nỗi đau xót rất lớn đối với anh em trong gia đình. Cả cuộc đời bố tôi luôn dành cho việc sáng tác và xem những tình cảm của khán thính giả dành cho ông, cho chúng tôi là niềm hạnh phúc” – ca sĩ Tuấn Ngọc tâm sự trước khi anh bay về Mỹ cùng vợ là ca sĩ Thái Thảo để lo hậu sự cho cha mình.
Thoại Hà
Không cần phải giới
thiệu dài dòng, chắc chắn mọi người đều biết AVT là tên của một ban tam ca trào
phúng đã đi vào lịch sử âm nhạc Việt Nam với tính chất châm biếm và hài hước,
nhiều khi xen lẫn với một sự mỉa mai của nó.
AVT đã trở thành một
tên tuổi thật gần gũi với mọi người bằng những nhạc phẩm lột tả được hết mọi
khía cạnh của cuộc sống hằng ngàytrong nhiều hoàn cảnh khác biệt của xã hội. Những
lời ca dí dỏm trong những nhạc phẩm do AVT trình bầy đã mang lại niềm vui cho mọi
người từ suốt gần 50 năm qua đã đóng góp khá nhiều vào kho tàng văn hóa dân
gian cũng như đã trở thành một lọai văn chương truyền khẩu rất phổ thông.
Nhắc đến AVT, chắc
chắn phải nhắc đến người được coi là linh hồn của ban tam ca này là nhạc sĩ lão
thành Lữ Liên, vào năm 2008 này đã được 91 tuổi. Ông hiện cư ngụ tại Orange
County trong một căn mobile home mà người viết đã có dịp tiếp xúc gần đây.
Ngoài ra, trước đó thỉnh thoảng tôi vẫn có dịp gặp gỡ ông trong những dịp thu
ông hình video cho trung tâm Asia cách đây khoảng 10 năm để nghe ông kể về nguồn
gốc và sự hình thành của ban tam ca AVT.
Không những thế cách
đây 15 năm, ông đã tự tay soạn một bài viết về nội dung nói trên cho tôi làm
tài liệu. Căn cứ vào những dữ kiện có được cũng như một số chi tiết góp nhặt được
qua những lần gặp gỡ nhạc sĩ Lữ Liên, bài viết này mong sẽ cung cấp cho bạn đọc
những điều xác thực về lịch sử ban tam ca AVT cùng với người được coi là linh hồn
của nó là nhạc sĩ Lữ Liên.
Thêm vào đó, bài viết
này cũng còn được dựa trên tài liệu của một số nhân vật có thẩm quyền khác đối
với sự hình thành của ban tam ca trào phúng độc đáo này. Trung tá Phạm Hậu tức
nhà thơ Nhất Tuấn là một người trong số này. Ông nguyên là giám đốc Nha Vô Tuyến
Truyền Thanh VNCH vào năm 1971 và là Tổng Giám Đốc Việt Tấn Xã vào năm 1974.
Trước đó ông tùng là người một thời gian chỉ huy Đại Đội Văn Nghệ Trung Ương tức
tiền thân của của Biệt Đòan Văn Nghệ Trung Ương là nơi xuất phát ra ban tam ca
AVT và rất nhiều nghệ sĩ tên tuổi khác.
Ông cũng từng giữ một
chức vụ cao của Đài Phát Thanh Quân Đội là nơi nhạc sĩ Lữ Liên vào năm 1957 sau
khi được đồng hóa vào quân đội đã phục vụ trong ban biên tập, để rồi sau đó được
biệt phái sang tiểu đoàn 1 Chiến Tranh Chính Trị để bổ xung vào ngành kịch nghệ
sân khấu trong việc yểm trợ cho các binh sĩ khắp 4 vùng chiến thuật trước khi
trở thành trưởng ban AVT.
Trong thời gian là
diễn viên kịch nghệ trong ban kịch của Đại Đội Văn Nghệ Trung Ương, ông vẫn chú
tâm nghiên cứu về cổ nhạc thuần túy của 3 miền đất nước để sáng tác thành những
bài ca trào phúng để có thể trở thành một ca sĩ chuyên nghiệp tự đàn lấy để
trình diễn. Đó là điều ông ước vọng từ lâu.
Năm 1958, trong danh
sách công tác của Tiểu Đoàn 1 Chiến Tranh Chính Trị có một ban tam ca do 3 anh tân
binh mới nhập ngũ tên Anh Linh, Vân Sơn và Tuấn Đăng chuyên trình bầy những bản
nhạc vui nhộn. Họ lấy 3 chữ đầu của tên mình để ghép lại thành AVT để đặt tên
ban. Người đứng ra thành lập ban AVT chính là nhạc sĩ Anh Linh mà không phải là
nhạc sĩ Lữ Liên như không ít người lầm tưởng.
Anh Linh là một người
có căn bản nhạc lý vững vàng nên từng có thời gian được cử thay thế giáo sư âm
nhạc Phạm Nghệ làm trưởng ban Ca của Đại Đội Văn Nghệ Trung Ương, tức Biệt Đòan
Văn Nghệ Trung Ương sau đó. Ông đã sáng tác được khoảng 20 bài, trong đó có một
số bài phổ ttừ thơ của thi sĩ Hà Thượng Nhân và Nhất Tuấn (tác giả thi tập nổi
tiếng trong thập niên 60 “Chuyện Chúng Minh”).
Một trong những ca
khúc đắc ý nhất của ông là “Niềm Tin”, thường được nhiều ca sĩ trình bầy trong
dịp Giáng Sinh. Ca khúc đầu tay của Anh Linh là bài “Sao Em Không Đi”, viết trước
khi nhạc sĩ Anh Bằng, cùng trong Đại Đội Văn Nghệ Trung Ương của Tiểu Đoàn 1
Chiến Tranh Tâm Lý, tung ra nhạc phẩm “Nếu Vắng Anh”. Nhưng vì nhạc của Anh
Linh có phần ủy mị nên không được bộ thông tin chấp thuận ngay.
Trái lại, “Nếu Vắng
Anh” thì trót lọt kiểm duyệt vì lời ca, điệu nhạc rất tình cảm nhưng không mềm
yếu. Nhạc phẩm này đã trở thành Top Hit sau đó. Bù lại, Anh Linh được an ủi là
có một số bài như Chiến Thắng Rừng Sát, Thiên Thần Mũ Đỏ, Chiến Thắng Kon Tum
đã được rất nhiều anh em binh sĩ tán thưởng.
Việc hình thành tên
ban tam ca AVT đã được nhạc sĩ Anh Linh kể lại với những chi tiết lý thú đến từ
một sự tình cờ. Khởi thủy, ban tam ca sau này được gọi là AVT gồm có 3 người là
Anh Linh, Tuấn Đăng và Vân Sơn thường được giới thiệu mỗi khi xuất hiện trên
sân khấu là Tam Ca Anh Linh, Vân Sơn và Tuấn Đăng. 3 người đều hát thường trực ở
phòng trà Anh Vũ với những tiết mục vui nhộn của họ.
Một hôm, ban giám đốc
thuê người kẻ một tấm biểu ngữ rất lớn để giăng ngang đường Trần Hưng Đạo, gần
phòng trà Anh Vũ trên đường Bùi Viện nhằm giới thiệu bộ 3 này mà họ muốn gọi là
ban Kích Động Nhạc Anh Vũ. Đúng vào lúc những người kẻ chữ vừa viết xong hai chữ
A và V mầu đỏ và chữ NH mầu xanh thì Anh Linh tình cờ đi tới.
Anh hỏi thì được biết
họ viết chữ ANH VŨ. Anh Linh nói ngay là ban tam ca của anh không phải tên là
Anh Vũ như ban giám đốc đã thuê họ viết. Nhưng thấy mấy người thợ đã lỡ viết
như vậy nên chợt nhớ ra ban kích động nhạc của mình đã có sẵn tên Anh Linh, Vân
Sơn nên bảo viết thêm chữ T ( chữ đầu của tên Tuấn Đăng ) và bỏ 2 chữ NH kia
đi. Vì thế nên có tên AVT.
Trong thời gian AVT
hát nhạc ngọai quốc ở phòng trà Anh Vũ, họ luôn được khán giả yếu cầu hát nhiều
lần nên chủ phòng trà thêm cho AVT một danh hiệu nữa là ban AVT Đăng-Linh-Sơn
khi được giới thiệu. Nhưng MC lại cố ý đọc là “AVT Darlingson” cho khán giả ngọai
quốc dễ hiểu!
Tiền thù lao cho AVT
sau đó đã phá kỷ lục khi họ được trả đến 1000 đồng một người, trong khi “cát
sê” trả cho quái kiệt Trần Văn Trạch chỉ có 700! Vì AVT có lần được khán giả
yêu cầu “bis” đến 7 lần. Ba người vừa vào hậu trường thay áo đi về thì lại phải
mặc vào để ra trình diễn thêm trong khi khán giả giả tiếp tục hò hét vang rền!
Đó thật là một kỷ niệm nhớ đời cho Anh Linh, Vân Sơn và Tuấn Đăng.
Giọng ca của 3 thành
viên AVT này rất đều. Họ có thể lên cao tới “nốt” Sol cao và xuống đến Sol thấp.
Theo nhận xét của nhạc sĩ Lữ Liên thì giọng của Vân Sơn trội hơn cả so với 2
người khác trong ban. Hình ảnh đặc biệt của AVT là lúc trình diễn họ đều mặc quốc
phục với khăn đóng, áo dài và tự đàn lấy để hát.
Trước khi chuyển qua
sử dụng những nhạc khí dân tộc thì Anh Linh chơi guitar, Vân Sơn chơi trống và
Tuấn Đăng sử dụng contre-bass. Những tiết mục linh động và tươi vui của AVT thật
sự đã mang lại cho sinh hoạt phòng trà thời đó thêm rất nhiều sống động.
Qua đầu thập niên
60, vào lúc AVT cần những sáng tác mới để trình bầy, nhạc sĩ Lữ Liên có ý định
thử nghiệm khi muốn hướng phần trình diễn của AVT về một thể loại mới lạ. Ông
đã trích một đọan trong bản Thất Nghiệp Ca của ông (sáng tác cho Đòan Văn Nghệ
Vịet Nam) đặt tên là Tam Nghiệp, mô tả 3 chàng Thợ Nhuộm, Thợ Sửa Khóa và Thầy
Bói để AVT thực nghiệm vào dịp Tất Niên trong một chương trình văn nghệ do quân
đội tổ chức tại rạp Tống Nhất. Chương trình này có mục đích ủy lạo các chiến sĩ
xuất sắc khắp 4 vùng chiến thuật trở về tham dự, dưới sự chủ tọa của tổng thống
Ngô Đình Diệm cùng nhiều tướng lãnh cao cấp khác.
Nhưng sắp đến ngày
ra mắt thì thình lình có giấy gọi Anh Linh theo học khóa sĩ quan vào năm 1962.
Lập tức Hoàng Hải được đưa vào tập dượt để thay thế. Sau này khi Lữ Liên gia nhập
AVT, nhạc phẩm Tam Nghiệp có được sửa đổi đôi chút với những nghề Thợ Sửa Xe
Máy (do Lữ Liên diễn tả), nghề Tẩm Quất với Vân Sơn và Tuấn Đăng với nghề thợ mộc.
Với bài Tam Nghiệp gốc,
một sáng tác của Lữ Liên, trích từ tác phẩm Thất Nghiệp Ca của ông, lần đầu
tiên khán giả được thưởng thức một nhạc phẩm trào phúng với những âm điệu cổ
truyền cùng những lời ca dí dỏm và nghệ thuật trình diễn sống động. Tất cả những
khán giả hôm đó, phần lớn là anh em binh sĩ, được dịp cười hả hê. Nhất là lúc
Vân Sơn hứng lên múa trống, tung dùi và Tuấn Đăng nhảy lên cây “Contre-basse” để
solo theo nhịp kích động khiến khán giả cổ võ muốn sập rạp.
Và kể từ đó AVT bắt
đầu bước vào một khúc quanh quan trọng với phần trình bầy những nhạc phẩm trào
phúng, sát với đời sống thường ngày trong xã hội. Với sự tán thưởng nồng nhiệt
của khán giả. Sau thời gian này, Lữ Liên lại đặt cho AVT một số bài mới như Ông
Nội Trợ, Trắng Đen, Dậy Thì, vv... Tất cả những nhạc phẩm này đã khiến tên tuổi
AVT càng này càng lên cao
Ngoài những sáng tác
của nhạc sĩ Lữ Liên, nhạc sĩ Anh Bằng cũng sáng tác cho ban tam ca này một nhạc
phẩm nổi tiếng khác có tựa đề là Huynh Đệ Chi Binh, thêm vào đó là một sáng tác
của Duy Nhượng là bài Ai Lên Xe Bus...
Từ đó, ban AVT đã trở
thành một tam ca nhạc đắt giá tại các phòng trà ca nhạc và vũ trường cũng như
các Đại Nhạc Hôi cùng các đài Phát thanh và Truyền Hình. Nói cho đúng, AVT đã
trở thành một hiện tượng trong sinh họat ca nhạc tại Việt Nam với một khuynh hướng
thể hiện chưa từng có trước đó. Như vậy có thể khẳng định là AVT đã giữ vai trò
độc tôn bằng hình thức tam ca trào phúng. Một thời gian sau, một vài kết hợp dưới
hình thức tương tự cũng được ra đời, nhưng không có khả năng thu hút người nghe
như AVT, nên đã không tồn tại được bao lâu.
Sau những bài hát
trào phúng được nhắc tới ở trên là đến một lọat những bài khác được nhạc sĩ Lữ
Liên sáng tác cho ban AVT trình bầy như Ba Bà Mẹ Chồng, Cờ Người, Em Tập Vespa,
vv... Đó là những nhạc phẩm đã lót đường cho ban AVT thăng tiến rất nhanh.
Ngoài những lời lẽ châm biếm trong những bài hát trước đó, người nghe còn cảm
thấy rất thích tú với những bài hát được Lữ Liên sáng tác với hình thức lời
thanh mà ý tục, tương tự những thi phẩm nữ sĩ Hồ Xuân Hương, trong đó có tác phẩm
Cờ Người đã được phổ nhạc hoàn toàn mang chất AVT độc đáo...
Trong khoảng thời gian từ
60 đến 64, AVT đã được 2 hãng đĩa Sóng Nhạc và Việt Nam mời thu đến 20 đĩa nhạc
và băng nhạc. Và AVT còn nhận lời trình diễn cho các phòng trà ca nhạc và vũ
trường lớn ở Sài Gòn như Queen Bee, Quốc Tế, Bồng Lai, vv...
Vào năm 1965, nhạc
sĩ Hoàng Hải được lệnh giải ngũ. Hoàng Hải với tên thật là Lưu Duyên, là anh của
cố chuẩn tướng Lưu Kim Cương, sau đó sang làm cho đài VOF tức Tiếng Nói tự Do.
Nhạc sĩ Lữ Liên được mời vào thay thế và trở thành trưởng ban AVT từ đó. Cùng một
lúc ông còn là trưởng ban kịch của Biệt Đòan Văn Nghệ Trung Ương. Với các nghệ
sĩ : Hoàng Năm, Đỗ Lệnh Trường, Xuân Phúc, Bích Huyền, Cẩm Thúy, Thúy Liệu, Lệ
Sửu, v.v...
Sau khi nhận lời trở
thành một thành viên của AVT, lúc đó măc dù trong ban không còn ai mang tên có
chữ có A ở đầu, nhưng Lữ Liên vẫn giữ nguyên cái tên AVT. Vì ông cho rằng tên
đó đã đi sâu vào tâm hồn quần chúng. Nhưng ông đã đưa ra một vài đề nghị với một
số thay đổi. Thứ nhất, với vai trò trưởng ban ông đổi danh xưng chính thức cho
AVT là “Ban Tam Ca Trào Phúng AVT”, thay vì Ban Kích Động Nhạc AVT.
Ngoài ra, còn có
thêm một sự thay đổi quan trọng khác là loại bỏ 3 nhạc khí Tây Phương để chỉ sử
dụng những nhạc khí cổ truyền Việt Nam. Từ đó Vân Sơn chơi Tỳ Bà, Tuấn Đăng
chơi đàn đoản và Lữ Liên sử dụng đàn nhị tức đàn cò.
Tới khoảng thời gian
1966-67, chính phủ Việt Nam theo đuổi chương trình trao đổi văn hóa với các nước
Á Châu, AVT với thành phần trên đã theo Đoàn Văn Nghệ Việt Nam của nhạc sĩ
Hoàng Thi Thơ di trình diễn tại rất nhiều quốc gia như Lào, Cao Miên, Phi Luật Tân,
Thái Lan, Tân Gia Ba, Mã Lai, Nhật Bản, vv...
Sang đến năm 1968
thì “Ban Tam Ca Trào Phúng AVT” đi vào một thời kỳ có thể gọi là cực thịnh với
những chuyến lưu diễn tại rất nhiều quốc gia Âu Châu.
Theo lời yêu cầu của
các đồng bào Việt Nam tại Pháp, chính phủ Việt Nam đã gửi một phái đoàn văn nghệ
hùng hậu gồm đầy đủ các bộ môn thi, ca, vũ, nhạc, kịch, vv... dưới sự dìu dắt của
nhạc sĩ Hoàng thi Thơ cùng các vũ sư Lưu Hồng và Trịnh Toàn sang Âu Châu trình
diễn lần thứ nhất.
Lần ra mắt ở rạp
Maubert Mutualité Paris, Lữ Liên đã sáng tác một số bài dành riêng cho AVT như
Chúc Xuân, Vòng Quanh Chợ Tết, Tiên Sài Gòn, Gái Trai Thời Đại, Lịch Sử Mái Tóc
Huyền, Mảnh Bằng, 3 Ông Bố Vợ, vv... để trình diễn trước một số khán giả kỷ lục.
Còn một số đông khán giả phải đứng ở ngoài vì hết chỗ.
Trong lần ra mắt
đáng ghi nhớ đó, AVT mặc sức vẫy vùng. Mỗi câu hát là một chuỗi cười và tiếng vỗ
tay vang dội. Giữa mỗi bài hát đều có phần solo nhạc. Tiếng nhạc khí Việt Nam
thánh thót, véo von như chim hót khiến khán giả im lặng cơ hồ như nín thở để
thưởng thức. Đến phần kết thúc mỗi bài hát thì tiếng vỗ tay vang lên như sấm động.
Nhất là trong tiết mục AVT trình tấu cũng bằng Tỳ Bà, Nhị Huyền và Đàn Đỏan hai
nhạc khúc bất tử của Johan Strauss là Le Beau Danube Bleu và Les Flots Du
Danube. Khán gỉa đã vỗ tay không ngừng khi chấm dứt. AVT phải dắt tay nhau ra
cám ơn khán giả 3 lần! Vãn hát, khán giả đã tràn lên sân khấu vây quanh các nhạc
sĩ để khen ngợi. Nhất là các khán giả người địa phương muốn xem tận mắt từng
cây đàn của AVT đã sử dụng.
Lần trình diễn đó của
AVT đã gây chấn động cả Paris. Đi đến đâu người ta cũng nhắc tới AVT. Đó có thể
coi như thời kỳ huy hoàng nhất của ban ta ca trào phúng này. Sau đêm trình diễn
ở rạp Maubert và sau khi nghỉ một ngày, bộ ba Lữ Liên, Vân Sơn và Tuấn Đăng
sang diễn một xuất ở Thụy Sĩ và một xuất ở Luân Đôn. Sau đó họ lại về Pháp để
trình diễn một xuất ở dưới miền nam.
Rồi sau đó, phái đoàn lại
tiếp tục đi trình diễn tại Maroc, Algérie, Tunisie, vv... Nơi nào họ cũng gặt
hái được những thành công rực rỡ trước khi trở về Việt Nam. Đó là chưa kể AVT
còn có dịp sang trình diễn tận nước Cộng Hòa Trung Phi trong thời kỳ lãnh đạo của
tổng thống Bokassa.
Lữ Liên và người vợ
quá cố trong lễ thành hôn của Tuấn Ngọc, con trai của ông bà
Qua năm 1969, lại một
lần nữa thể theo lời mời của Tổng Hội Sinh Viên Việt Nam tại Pháp, chính phủ Việt
Nam lại cử một đoàn văn nghệ gồm AVT với Lữ Liên, Vân Sơn, Tuấn Đăng cùng 2 nữ
ca sĩ Hoàng Oanh và Hà Thanh, vợ chồng nhạc sĩ cổ nhạc Vĩnh Phan, nhạc sĩ Huỳnh
Anh và cây sáo Nguyễn Đình Nghĩa sang quốc gia này. Một chương trình dài 2 tiếng
gồm đủ mọi tiết mục được dàn dựng để trình diễn ở tất cả những địa điểm mà anh
chị em sinh viên ở Parius tổ chức trong những ngày cuối năm. Chuyến lưu diễn
này kéo dài 1 tháng với một thành công rực rỡ.
Ngoài những lần
trình diễn chung với 2 nhạc sĩ khác trong AVT, hình ảnh nhạc sĩ Lữ Liên còn ghi
đậm nét trong trí nhớ mọi người khi ông cùng nhạc sĩ Hoàng Thi Thao đồng diễn
tiết mục “Cò Tây-Cò Ta”, được coi là một tiết mục rất ăn khách vào thời đó,
cũng như sau này tại hải ngọai. “Cò Tây-Cò Ta” cũng đã được thu hình trong một
chương trình Paris By Night cách đây vài năm, gây được nbhiều thích thú cho
khán thính giả.
Rồi đến tháng 4 năm
75, Lữ Liên nhờ làm cho đài Mẹ Việt Nam nên được đi tàu ra Phú Quốc để rồi được
đưa sang đảo Guam trước khi đến Mỹ. Trong khi đó Vân Sơn và Tuấn Đăng bị kẹt lại.
Riêng Vân Sơn, một thời gian ngắn sau biến cố tháng 4 năm 75, đã nhảy xuống
sông Thị Nghe tự tử. Qua một bài viết của Băng Đình thì Vân Sơn đã nhảy cầu Thị
Nghè tự tử để phản đối sự áp bức của chính quyền mới đối với giới văn nghệ sĩ.
Trong khi về phía
chính quyền thì cho là Vân Sơn làm rối loạn trật tự tại chợ Thị Nghè, bị công
an khu vực rượt nên sợ quá phải nhảy vội xuống sông Thị Nghè. Vân Sơn, chết vì
đầu đập vào một cây gỗ. Có người hỏi nữ nghệ sĩ Hồng Vân là người đứng ra quyên
tiền để chôn cất cho Vân Sơn, về nguyên nhân cái chết của anh. Nhưng Hồng Vân
cũng trả lời không biết rõ nguyên nhân.
Về phần nhạc sĩ Lữ
Liên, theo một nguồn tin khác cho biết lý do khiến Vân sơn tìm đến cái chết đã
đến từ chuyện gia đình...
Một thành viên từ những
ngày đầu của ban AVT là Tuấn Đăng hiện nay vẫn hoạt động ở Sài Gòn. Hàng đêm
anh hát và đàn tại một quán có tên là Tiếng Dương Cầm trong khu cư xá sĩ quan
Chí Hòa.
Còn Anh Linh, người
sáng lập ra AVT, từ khi qua Mỹ theo diện HO đến nay, là ca đoàn trưởng của một
giáo xứ ở San Jose. Vợ chồng anh còn là chủ của một tiệm phở đông khách ở thành
phố này.
Sau một thời gian vất
vả ở các trại tỵ nạn, các anh chị em nghệ sĩ ở khắp nơi đổ dồn về tiểu bang
California lập nghiệp. Nhờ sự yểm trợ của cơ quan USCC, một số anh nghệ sĩ có
tên tuổi như Hoàng Thi Thơ, Nam Lộc, Jo Marcel, Lê Quỳnh, Kiều Chinh, Lữ Liên,
Vũ Huyến, Ngọc Bích vv... đã được nhận vào làm việc tại cơ quan này.
Một thời gian ngắn
sau khi sang đến Mỹ, ban Tam Ca Trào Phúng AVT Hải Ngọai đã được thành lập do ý
kiến của nhạc sĩ Lữ Liên. Và sau một thời gian tập luyện một ban văn nghệ hùng
hậu đã được thành lập để cùng kéo nhau sang Paris trình diễn, trong số dĩ nhiên
không thể nào thiếu AVT Hải Ngoại với Ngọc Bích, Vũ Huyến và Lữ Liên.
Toàn thể khán giả đã
tỏ ra rất thích thú khi được nghe lại những nhạc phẩm trào phúng quen thuộc
ngày nào. Yếu tố đó đã khiến cho AVT gặt hái được những thành quả to lớn. Nhưng
sau đó, với thời gian, thành phần AVT Hải Ngọai có một vài thay đổi và một số
hoạt động cũng như một số sáng tác mới được ghi nhận như sau:
14.2.77: Một lần nữa
AVT có sự thay đổi trong thành phần khi Trường Duy vào thay thế cho Ngọc Bích.
Cùng với đoàn văn nghệ trên, bộ ba sang Âu Châu trình diễn trong vòng 19 ngày.
01.12.77 : Sẵn có
đoàn nghệ sĩ cơ hữu này, nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ đã mang cả đoàn sang cộng hòa
Trung Phi trình diễn nhân ngày Hoàng Đế Bokassa Đệ Nhất đăng quang.
Năm 1987: Nhạc sĩ
Anh Bằng đã thực hiện 1 cuốn băng AVT Hải Ngoại đầu tiên do trung tâm Asia phát
hành. Trong băng này có một nhạc phẩm mới mang tựa đề Gốc Mít do Lữ Liên và Anh
Bằng sáng tác, nói về cuộc đời của những người dân Việt tỵ nạn, lang thang trên
khắp thế giới để tìm miếng cơm manh áo. Gặp nhau cũng không biết là người đồng
hương,với những cảnh ngộ trớ trêu, cười ra nước mắt.
AVT với tiếng hát Lữ
Liên, Vũ Huyến và Trường Duy và bài mới thứ 2 của nhạc sĩ Anh Bằng mang tựa đề
Canh Cua Rốc, mô tả những chàng tai tỵ nạn xa quê hương thèm món canh cua từng
đêm như thèm khát những vóc dáng xinh xinh.
Năm 1988: thành phần
AVT được tăng cường thêm nữ nghệ sĩ Thúy Liệu đã sang Úc trình diễn tại Sydney
trong một chương trình kịch vui kéo dài trong 10 ngày.
Năm 1992: AVT có một
sự thay đổi với Hoàng Long vào thay thế cho nhạc sĩ Vũ huyến, đã cùng nhau thực
hiện một băng cassette, thu thanh tại phòng thu Tùng Giang và do trung tâm
Khánh Hà phát hành. Trong băng này có một sáng tác mới của Lữ Liên là Trận Cầu
Quốc Tế, mô tả cuộc trực tiếp truyền thanh của AVT trong 1 trận cầu giao hữu
nhưng không kém phần quyết liệt của 2 đội banh, một nam, một nữ từ Âu Mỹ đến Việt
Nam. Khán giả Sài Gòn được xem nhiều pha gay cấn đầy nghệ thuật tân kỳ. Tuy chỉ
là giả tưởng, nhưng với những “sound effects”, người nghe có cảm tưởng như đang
tham dự một trận cầu thật.
Năm 1994, vào dịp
Xuân Giáp Tuất trung tâm Giáng Ngọc tung ra cuốn video đầu tiên của AVT tại hải
ngọai. Dựa theo một áng thơ tuyệt tác của nữ sĩ Hồ Xuân hương, nhạc sĩ Lữ Liên
lần đầu tiên trình diễn chung với 2 nữ nghệ sĩ Thúy Lan và Thúy Hương để trình
bầy nhạc phẩm Đánh Đu, với phần nhạc do Lữ Liên tự đảm trách, nhạc sĩ Ngọc Bích
hòa âm và sử dụng Keyboard.
Ở trên là những chi
tiết người viết thu thập được phần lớn từ người được coi như linh hồn của ban
Tam Ca Trào Phúng AVT là Lữ Liên trong thời kỳ ông còn minh mẫn. Trong lần đến
thăm ông gần đây, sức khỏe của ông có phần sa sút hơn xưa. Nhất là sau khi bị
té nặng vào năm ngoái, 2007.
Sau lần đó, trí nhớ
của nhạc sĩ Lữ Liên tỏ ra kém hẳn trước với một giọng nói không còn được linh họat,
nếu không muốn nói là thiếu sự liên tục. Thật ra tình trạng này đối với số tuổi
91 của ông cũng là bình thường. Mặc dù vậy, nhạc sĩ Lữ Liên vẫn còn cung cấp được
cho tôi một số chi tiết liên quan đến tiểu sử của ông…
Ông mang họ Lã, sinh
trưởng ở Hải Phòng trong một gia đình mà thân phụ ông cũng là một nghệ sĩ,
ngoài việc làm chính ở sở Bưu Điện. Khi Lữ Liên còn nhỏ, thân phụ ông đã đứng
ra lập một gánh hát cổ nên ông đã có dịp gần gũi với những âm thanh nhạc cổ
truyền. Ông trưởng thành trong khung cảnh văn nghệ đó nên đã chịu nhiều ảnh hưởng
để sau đó trở thành một nghệ sĩ tài ba mà sự đóng góp của ông được coi như rất
lớn lao cho nền âm nhạc Việt Nam…
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.