BM: Sự cám dỗ của cái đẹp

Thursday, February 25, 2021

Sự cám dỗ của cái đẹp

Chạm đến nội tâm: Những điều nghệ thuật truyền thống mang lại cho trái tim. Đứng trước cái đẹp người ta dễ dàng thấy choáng ngợp. Một khoảnh khắc đẹp có thể truyền cảm hứng, mang đến cho chúng ta những cảm xúc nhất định. Tác phẩm “Hoa hồng của Heliogabalus” của Sir Lawrence Alma-Tadema cũng như vậy, đó là một bức tranh mang vẻ đẹp lộng lẫy lay động lòng người.

Tôi đã giới thiệu tác phẩm này với bạn bè thân thiết và họ đều khen ngợi: Chà, thật đẹp! Tôi lại kể cho họ câu chuyện đằng sau bức danh họa, và sau đó chúng tôi cùng đặt câu hỏi về mối liên quan giữa con người với sự cám dỗ của cái đẹp.

Sự tàn ác của vua Heliogabalus

Chuyện kể rằng, năm 218, Heliogabalus (còn gọi là Elagabalus) trở thành hoàng đế La Mã khi mới 14 tuổi. Nhưng ông không coi mình là hoàng đế mà muốn làm hoàng hậu, ông tuyên bố: “Không được gọi ta là Vua, vì ta là một Quý Bà”. Heliogabalus là một vị vua rất tàn nhẫn, nổi tiếng là người ham mê các trò tiêu khiển trụy lạc.

Theo sử gia Edward Gibbon, tác giả cuốn “Lịch sử suy tàn và sụp đổ của Đế chế La Mã”, thì Heliogabalus “bị hủy hoại bởi tuổi trẻ, đất nước và cơ đồ của mình, buông thả bản thân theo những thú vui vô cùng thô tục với cơn thịnh nộ vô cớ”. Gibbon cũng viết về tính cách của vị bạo chúa như sau: “… xáo trộn thứ tự các mùa và thời tiết, vui đùa với niềm đam mê và thành kiến với các đối tượng của mình, và để phá vỡ tất cả các quy luật tự nhiên và đúng đắn, là một trong các trò tiêu khiển mà ông thích nhất”. Thú vui tiêu khiển của ông ta là những ham muốn vô độ, xúc phạm lịch sử La Mã, giết người và cúng tế trẻ em.

Tác phẩm của Alma-Tadema

Alma-Tadema là một họa sĩ người Hà Lan chuyên vẽ về thời Hy Lạp và La Mã cổ đại. Sau khi chuyển đến Anh, ông trở thành thành viên của Học viện Hoàng Gia vào năm 1879, và được phong tước hiệp sĩ năm 1899.

Khung cảnh tác phẩm “Hoa hồng của Heliogabalus” lấy từ cuốn sách “Lịch sử của Augustan” đã miêu tả lại khoảnh khắc tàn ác của vị bạo chúa này:

Trong phòng tiệc ngập tràn hoa hồng trút xuống từ trên không, Heliogabalus đã cho rắc cánh hoa nhiều đến mức khiến những người dự tiệc không có lối thoát và phải chết ngạt. Alma-Tadema đã cố gắng miêu tả sự tàn ác của Heliogabalus thông qua bức họa của mình. Vị hoàng đế trẻ đang nằm sấp trên chiếc ghế dài ở trung tâm phía trên của bức tranh, điềm tĩnh quan sát sự việc với vẻ mặt hài lòng. Các vị khách của ông ngồi phía bên phải, còn bên trái, một phụ nữ ăn mặc như nữ tùy tùng của Dionysus là Maenad Dionysian đang chơi nhạc. Phía xa là bức tượng của vị Thần say xỉn Dionysus.

Tranh sơn dầu “Hoa hồng của Heliogabalus” của Sir Lawrence Alma-Tadema, 1888. Bộ sưu tập Pérez Simón, Mexico.

Sự tàn ác của vua Heliogabalus

Tác phẩm của Alma-Tadema

Khung cảnh tác phẩm “Hoa hồng của Heliogabalus” lấy từ cuốn sách “Lịch sử của Augustan” đã miêu tả lại khoảnh khắc tàn ác của vị bạo chúa này:

Phần nửa dưới của tác phẩm nổi bật với hàng trăm, nếu không muốn nói là hàng ngàn cánh hoa hồng từ trên không bay xuống. Trần nhà không được hiển thị trong tranh, nhưng dường như những cánh hoa đã được trữ sẵn trong tấm vải màu vàng nhạt, và theo lệnh của Heliogabalus, vải được mở bung ra để trút xuống hàng vạn cánh hồng hoa.

Alma-Tadema khiến cánh hồng trở nên sống động khi vẽ chúng riêng lẻ. Những đóa hoa rơi lả tả lên các nhân vật, vương vãi khắp nơi ở nửa dưới của bức tranh. Điều kỳ lạ là không ai tỏ vẻ hoảng hốt hay lo lắng, phải chăng những cánh hoa rơi xuống bất ngờ khiến họ không có đủ thời gian để phản ứng hay tự cứu lấy mình.

Các tầng vẻ đẹp

Thoạt nhìn, “Hoa hồng của Heliogabalus” là cảnh đẹp say đắm lòng người. Cách đây nhiều năm, khi lần đầu tiên chiêm ngưỡng bức tranh này, tôi đã nghĩ đó là cảnh gió thổi hoa rơi trong một buổi tụ tập bạn bè. Bức tranh đem lại cảm giác thật dễ chịu và thư giãn. Mãi cho đến khi đọc tên bức tranh và thực hiện một số tra cứu, tôi mới biết câu chuyện đằng sau đó.

Chúng ta thường bị thu hút bởi vẻ đẹp nào đó ngay từ cái nhìn ban đầu. Thời gian như dừng lại khi có người đẹp khác giới đi ngang qua, những món đồ đẹp đẽ xa hoa, những thứ trang sức đắt tiền, hoặc nhà lầu, siêu xe có thể kích thích sự ham muốn chiếm hữu trong chúng ta. Ngay cả những người theo chủ nghĩa duy tâm, một hình ảnh đẹp đẽ cũng có thể khơi dậy trong họ động lực để hoàn thành những điều dường như không thể…

Tuy nhiên, qua tác phẩm “Hoa hồng của Heliogabalus”, tôi nhận thấy rằng vẻ đẹp có phân tầng thứ. Niềm vui mang lại bởi vẻ ngoài hào nhoáng không chạm được cốt lõi của bản chất. Điều này không có nghĩa là chúng ta nên phớt lờ hay lên án vẻ đẹp bên ngoài. Vẻ ngoài có khả năng cuốn hút và kích thích sự tò mò của chúng ta. Tuy nhiên, nếu chúng ta không tỉnh táo, xem trọng những người, sự vật, và thậm chí cả những hệ tư tưởng mang vẻ ngoài cuốn hút nhưng bên trong lại vô cùng xấu xa có thể khiến chúng ta bị choáng ngợp, bị giam cầm và ngộp thở bởi chính cái đẹp ấy.

Mọi sự việc đều có hai mặt, có tốt và xấu, kể cả những điều tưởng như cao cả. Đây là lý do tại sao vẻ đẹp bên ngoài cần được xem xét trong mối tương quan với nội hàm bên trong, cảm tính phải được cân bằng với lý trí và một trái tim nhân hậu. Vẻ đẹp bên ngoài được nhận biết qua các giác quan nhưng vẻ đẹp bên trong được biểu lộ ra qua những vấn đề phản chiếu, mà có thể không có câu trả lời.

Trong thời đại đầy biến động, liệu chúng ta có can đảm đặt câu hỏi về mối quan hệ của bản thân với vẻ đẹp bên ngoài, và điều này có ảnh hưởng như thế nào đến sự tu dưỡng nội tâm của chúng ta hay không?

Nghệ thuật có một khả năng phi thường là cho ta thấy những gì ta không thể nhìn thấy để mỗi chúng ta có thể thốt lên rằng: “Điều này có ý nghĩa gì đối với tôi và đối với tất cả những ai nhìn thấy nó?”, “Nó ảnh hưởng thế nào đến quá khứ và tương lai?”, “Nó gợi lên điều gì về trải nghiệm của con người?”. Đây là một số vấn đề tôi sẽ khám phá trong loạt bài Chạm đến nội tâm: Những điều nghệ thuật truyền thống mang lại cho trái tim.