BM: IS và những ám ảnh hãi hùng ở Iraq

Tuesday, June 9, 2015

IS và những ám ảnh hãi hùng ở Iraq

Gian Iraq tại triển lãm nghệ thuật Venice Biennale, Italy, năm nay với những tác phẩm nói về Nhà nước Hồi giáo (IS) đã không tránh né cuộc xung đột hiện tại. Alastair Sooke tìm hiểu.

Alastair Sooke

Trong khi chiến binh Nhà nước Hồi giáo (IS) tiếp tục tiến về Baghdad thì nghệ thuật đương đại ở nơi này có lẽ là điều cuối cùng phần lớn người dân Iraq nghĩ tới. Thế nhưng nhiều nghệ sĩ Iraq tài hoa vẫn bền gan sáng tác, bất chấp nạn đổ máu tràn lan trên đất nước kể từ những ngày dưới thời Saddam Hussein tới đây. Đó là điều tôi nhận thấy gần đây khi tôi thăm gian triển lãm quốc gia Iraq tại Venice Biennale lần thứ 56.

Được Quỹ Ruya Văn hóa Đương đại Iraq tổ chức, cuộc triển lãm ở gian này do Philippe Van Cauteren phụ trách. Ông là giám đốc nghệ thuật của Bảo Tàng Nghệ Thuật Đương Đại ở Ghent.

Để tìm chọn năm nghệ sĩ cho cuộc trưng bày, Van Cauteren đã đi khắp Mỹ, Bỉ, Thổ Nhĩ Kỳ, Anh và cả Iraq. Ở Iraq, ông nói với tôi là ông nhận thấy nghệ thuật đương đại bị cô lập bởi sự suy nghĩ hẹp hòi và bảo thủ.

“Trong khi tìm hiểu, tôi bắt đầu tới gặp gỡ các nghệ sĩ ở Baghdad và thấy rằng phần lớn các sản phẩm nghệ thuật ở Iraq là những bức tranh nhẹ nhàng vui vẻ, chối bỏ thực tế khốc liệt đang diễn ra ở nước này,” ông giải thích.

“Những họa sĩ này bị cuốn theo cái đẹp và nỗi hoài cổ. Nhưng theo góc nhìn của tôi thì các sản phẩm đó hết sức khô khan. Tôi không hiểu vì sao khi sống trong một đất nước phức tạp như Iraq mà lại thích vẽ hoa, sông Tigris hay đường phố Baghdad cho được. Tôi đi tìm khoảng 10% số nghệ sĩ có can đảm đề cập đến bối cảnh hiện thời.”

Và vậy là những nghệ sĩ mà cuối cùng Van Cauteren lựa chọn cho cuộc triển lãm đều là những người có khả năng cho ra các tác phẩm khắc nghiệt, gai góc không thể quên. Ông gọi cuộc triển lãm là Vẻ đẹp Vô hình để gây sự chú ý rằng trên thực tế những tác phẩm này vượt ra ngoài tầm hiểu biết của giới Phương Tây, thậm chí cả với giới thạo tin.

Loạt tranh mới đây của Haider Jabbar đi sâu vào những vụ Nhà nước Hồi giáo cắt đầu người

Ta hãy xem các tranh mầu nước ám ảnh và hãi hùng của họa sĩ trẻ tuổi Haider Jabbar, người sinh năm 1986. Các tranh vẽ dựa theo ký ức về những cảnh tượng khủng khiếp mà anh từng chứng kiến, với việc lột tả hàng loạt phần đầu của các thanh niên bị cắt đứt bêu cọc, đẫm máu, mà phần lớn họ đều bị bịt mắt.

Mỗi tác phẩm thể hiện một nạn nhân khác nhau của cuộc giao tranh đã tàn phá Iraq trong những năm gần đây, và Jabbar có ý định vẽ 2000 bức như vậy. Được treo trên các tường của một tòa nhà từ Thế kỷ thứ 16 nguy nga đẹp đẽ nhìn xuống Grand Canal của Venice, các bức tranh trông ảm đạm và phi lý, và là lời thúc bách về việc cần có một giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột Trung Đông.

Mặc dù cuối cùng buộc phải rời khỏi quê nhà tới tỵ nạn ở Thổ Nhĩ Kỳ, nơi anh ở hiện nay, Jabbar đã quen thuộc với bản chất cuộc sống nghệ sĩ ở Iraq. “Để làm việc như một nghệ sĩ đương đại ở Iraq là chuyện không dễ dàng,” anh nói với tôi qua email. “Thách thức lớn nhất là làm sao để duy trì được cuộc sống.”

Theo Jabbar, chỉ có vài nghệ sĩ với phong cách đột phá như vậy ở Baghdad, do vậy những cảnh tả thực như vậy là rất “hạn chế”. Baghdad chỉ có ba phòng tranh ‘sơ sài’ và không có tiền tài trợ cho nghệ sĩ đương đại, họ thường tụ họp nhau ở nhà riêng hoặc ở các quán cà phê ở thành phố.

Một trung tâm nữa nơi họ tụ tập thảo luận là Viện Mỹ Thuật Baghdad, nhưng không khí trong trường hết sức cổ lỗ. Ở đây, người ta dạy kiến thức theo lối cũ kỹ cho các họa sĩ và nhà điêu khắc trẻ.

Không được tiếp cận với các tạp chí nghệ thuật, các nghệ sĩ trẻ lướt YouTube và săn tìm thông tin trên mạng để cố theo kịp với sự phát triển của nghệ thuật đương đại ở các nơi khác trên thế giới. Nhưng họ vẫn cảm thấy mù thông tin.

Vô đề 2014-15

Đối với một khán giả Phương Tây, những tranh mầu nước của Jabbar khiến người ta nghĩ ngay đến nét vẽ đặc biệt của Marlene Dumas, nữ họa sĩ có tiếng người gốc Nam Phi. Thế nhưng Jabbar trước khi gặp được Van Cauteren thì chưa hề bao giờ được nghe tên, nói chi đến xem tác phẩm của bà.

Triển lãm Vẻ đẹp Vô hình cũng trưng bày ảnh chụp của các nhiếp ảnh gia người Iraq.

Trong loạt 28 ảnh trắng đen mới, được thực hiện đặc biệt để phục vụ gian trưng bày, Akam Shex Hadi, sinh năm 1985, thể hiện các hình chụp chân dung dân thường Iraq chạy nạn ở những nơi khác nhau. Trong mỗi ảnh lại có cả một dải vải đen ác hiểm trải loằng ngoằng, quấn quanh nhân vật trong ảnh như một nút thòng lọng. Theo Shex Hadi dải đen này tượng trưng cho cờ của tổ chức IS.

Trưng bày tại triển lãm Venice Biennale là sự kiện quan trọng đối với các nghệ sĩ Iraq như Shex Hadi bởi vì nó đồng nghĩa với việc các tác phẩm của họ tìm đến được với một cộng đồng khán giả, điều không có ở nước họ.

“Hoàn toàn không dễ dàng chút nào để sống với nghề nghệ sĩ ở Iraq,” anh nói với tôi, “bởi vì cái nhìn của người Iraq đối với nghệ thuật đương đại là còn hết sức sơ khai."

"Thách thức khó nhất là nhận thức của công chúng; khán giả không hiểu nên hình như tác phẩm của tôi bị phủ nhận, hầu như không ai tán thưởng. Ở bất kỳ nước nào đang hứng chịu cuộc khủng hoảng như Iraq thì văn hoá và nghệ thuật phải chịu thiệt thòi nhất. Chỉ có nghệ sĩ mới quan tâm đến nghệ thuật."

Baghdad những năm 50

Tất nhiên không phải bao giờ cũng vậy. Hãy cùng xem những hình ảnh tinh tế của Latif Al Ani, sinh năm 1932 và nổi tiếng là “cha đẻ của nhiếp ảnh Iraq”.

Từ thời thập niên 1950-1960, ông đã là nhà nhiếp ảnh nghệ thuật thành công. Vào 1963, Al Ani đã có một cuộc triển lãm riêng của mình tại khắp nước Mỹ gồm 105 ảnh. Nhiều tác phẩm của ông ghi lại sự chuyển mình của Iraq từ thời giữa thế kỷ 19 sang hiện đại; một tấm hình đáng nhớ là một phụ nữ đẹp tuyệt trần đeo kính râm đứng mỉm cười bên quốc lộ trong khi một người chăn cừu già cỗi dắt một đàn cừu lớn đi ngang qua đó.

Al Ani cũng tự hào dự với di sản cổ của đất nước, và nhiều ảnh của ông đã ghi lại được những công trình khảo cổ. Những ảnh này ngày nay lại cảm thấy quý giá hơn khi mà các chiến binh IS cướp bóc và phá hủy các công trường khảo cổ trên khắp vùng Trung Đông.

“Những con người của các triều đại Sumer, Babylon cho đến Abbasid, tất cả các công trình và nghệ thuật mà họ sáng tạo ra khiến tôi thấy tự hào,” Al Ani nói trong mục giới thiệu triển lãm Vẻ đẹp Vô hình. “Iraq có một lịch sử đặc biệt. Các nền văn hoá này kế tiếp nhau, hết nền văn minh này đến nền văn minh khác, trên khắp đất nước Iraq, miền Bắc miền Nam….”

Trước việc quân IS mở chiến dịch dữ dội, bảo tồn nghệ thuật cho Iraq đang đặt ra nhiều thách thức lớn. Tuy nhiên thật là phấn khích khi biết rằng các nghệ sĩ Iraq dũng cảm trưng bày tại Venice vẫn sẵn sàng chiến đấu vì nghệ thuật.

Alastair Sooke