Tại Kyrgyzstan, người dân đã nhào bột rán bánh từ hàng thế kỷ qua, nhưng không phải chỉ để ăn: họ làm bánh để tôn vinh, và để cúng linh hồn người chết.
Là một đất nước trên vùng núi nằm về phía tây Trung cộng, Kyrgyzstan có rất nhiều phong tục, tập quán phong phú.
Con đường Tơ lụa chạy qua đây, trên tuyến đường nguy hiểm nhưng rất nổi tiếng, nối liền Trung Hoa với châu Âu, đem đến cả hoạt động giao thương và ảnh hưởng của nước ngoài vào đây.
Các bộ lạc du mục sống trong khu vực thường có sự pha trộn với những sắc tộc đến từ Đông Á, Đông Bắc Á và Trung Á, và các đế chế hùng mạnh, từ Mông Cổ của Thành Cát Tư Hãn cho tới Liên Bang Xô-viết, thường tới cai trị nơi này.
Có lẽ không gì cho thấy nét pha trộn đặc trưng và văn hóa giao thoa rõ rệt bằng các món ăn Kyrgyzstan, nhất là món bánh bột rán.
Những chiếc bánh gối nhỏ, phồng - mà thường là nhẹ và rỗng một cách đáng ngạc nhiên - ăn có vị giống như loại bánh xốp mà ta thường thấy bán ở các hội chợ hay tại các gánh xiếc.
Điểm khác ở đây là thứ bánh này không ngọt. Tuy bạn có thể phết thêm mứt hay mật ong, nhưng nhiều người Kyrgyzstan thường ăn kiểu bánh mặn và đơn giản: sẽ rất ngon nếu ta ăn kèm với cà chua và dưa chuột xắt nhỏ, bơ làm từ sữa ngựa và dùng với trà.
Ta có thể bắt gặp các kiểu bánh borsook khác ở khắp vùng Trung Á, kể cả ở Kazakhstan và Uzbekistan (nơi nó thường được viên thành hình tròn) và Tajikistan (là nơi bánh được trang trí thêm với những hình vạch ca-rô chéo).
Tại Kyrgyzstan, borsook là một món chủ yếu phục vụ trong các lễ ăn mừng, các dịp nghỉ, các lễ kỷ niệm, và thường được dọn khắp mặt bàn để thể hiện sự no đủ và hào phóng, điều rất được coi trọng ở một trong những quốc gia nghèo nhất Á châu.
Có một cách giải thích cho sự phổ biến của món borsook ở khắp vùng này là nó khá dễ làm, cũng rất dễ mang từ nơi này tới nơi khác - là những yếu tố rất quan trọng đối với các nền văn hóa du mục ở vùng Trung Á.
Thế nhưng người ta làm bánh borsook không chỉ vì lý do tiện lợi.
Một trong những lý do chính là bánh borsook được làm để tưởng nhớ, và để 'nuôi' người chết.
Thường được làm vào thứ Năm hàng tuần trong suốt năm đầu tiên kể từ khi người quá cố qua đời, và vào các ngày thứ 40, ngày giỗ đầu, nghi thức jyt chygaruu được làm để tưởng nhớ người đã khuất.
Theo phong tục, sau khi làm món borsook hoặc món mai tokoch - một loại bánh to hơn, được nặn hình tròn và làm từ cùng loại bột - các bánh này được đặt cùng bánh, kẹo đầy trên bàn.
Sau đó, sẽ có người đọc các đoạn kinh Koran. Trong trường hợp các bà góa này, việc đọc kinh do một người hàng xóm trẻ tuổi dẫn đầu, bởi theo phong tục thì chỉ có phụ nữ có chồng hoặc đàn ông mới được dẫn đầu lễ cầu kinh.
Những người cầu kinh đọc nhịp nhàng tên người chết, cầu xin Thượng đế tha thứ cho những tội lỗi của người đó và che chở cho họ ở cõi bên kia. Sau lễ cầu nguyện, cả gia đình sẽ ăn uống.
Mùi dầu rán được cho là sẽ giúp những lời cầu nguyện đến được với người chết. Thực ra, nếu phiên dịch thì jyt chygaruu có nghĩa là 'thả mùi ra'.
Bánh rán cũng có ý nghĩa quan trọng vượt ra ngoài nghi lễ đám tang.
Giống như nhiều người Kyrgyz, cùng với gia đình, Baktygul Asanbaeva và Guliya Kerimkulova vào các mùa hè sống trong jailoo này (tức là đồng cỏ trên cao nguyên) ở vùng núi phía trên Hồ Issyk-Kul.
Khi tuyết rơi, thường là vào tháng Mười, họ trở về nhà ở ngôi làng Kyzyl-Suu gần đó. "Từ thời xưa, đây đã là đất của tổ tiên chúng tôi," Asanbaeva nói.
Để tỏ lòng tôn kính đất đai và tổ tiên, mỗi khi chuyển từ thảo nguyên về thị trấn, họ lại làm món borsook và làm lễ jyt chygaruu. "Không đời nào chúng tôi bỏ qua. Chúng tôi luôn làm lễ jyt chygaruu," Kerimkulova nói.
Kerimkulova và Asanbaeva cũng làm lễ jyt chygaruu, vốn gồm cả việc tế lễ bằng động vật sống, khi họ muốn cầu xin được may mắn.
"Chẳng hạn như nếu không có mưa, nếu như trời quá nóng, thì chúng tôi sẽ làm lễ hiến tế để có mưa," Asanbaeva nói.
Mai tokoch thì được cho là giúp xua đuổi tà ma. "Nếu chuyện xấu xảy ra, nếu có ai đó bị hề hấn gì hoặc xảy ra tai nạn, thì sẽ có chín tokoch được chuẩn bị để cúng tế," Aiganysh Bapkeeva, một người đã nghỉ hưu nay sống tại Tosor, nói.
Con số có ý nghĩa rất quan trọng: khi Bapkeeva làm bảy ổ bánh, thì đó là để tưởng nhớ người chết chứ không phải là để trừ tà.
Bán bột rán cũng được làm trong các dịp kỷ niệm, như trong các đám cưới hay lễ hội. "Không có bánh rán borsook thì không phải là lễ hội," Baktygul nói.
Amanda Ruggeri
Dear Bao Mai,
ReplyDeleteLàm thế nào để chuyển bài vở đến Báo Mai để đăng tải và phổ biến? Cám ơn.
Quốc Phùng
cqphung1@gmail.com