Mặc
dù “lễ hội chém lợn” cần bị loại bỏ nhưng không vì thế mà ta quay lưng với lịch
sử của dân làng Ném Thượng, theo tác giả.
Từ
năm 2000, dân làng Ném Thượng (tên cũ là Niệm Thượng), tỉnh Bắc Ninh đã khôi
phục một lễ hội gọi là «lễ hội chém lợn» được tổ chức vào mùng 6 tháng Giêng âm
lịch. Tại lễ hội này, những đao thủ được dân làng chọn ra chém những con lợn
khỏe mạnh ra làm đôi trước đám đông, trong đó có cả trẻ em. Sau đó những người
dự lễ lấy tiền nhúng vào máu lợn tung tóe trên mặt đất để cầu may. Theo dân
làng, lễ hội là để tưởng niệm tướng quân Đoàn Thượng, thời Lý, đánh giặc ngoại
xâm bị thua trận, chạy về vùng này và phải chém lợn rừng để nuôi quân.
Thế
nhưng từ ba năm nay Tổ chức bảo vệ động vật châu Á (Animals Asia) đã phản đối
quyết liệt lễ hội này khi gửi Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch Thông báo theo
đó "việc chém những con lợn còn đang sống khỏe mạnh là một lối đối xử tàn
ác đối với động vật, nó làm trơ lì cảm xúc của người xem khi chứng kiến cách
thức động vật bị đối xử dã man, đặc biệt là đối với trẻ em, đối tượng có tâm lý
chưa hoàn thiện ổn định và dễ bị ảnh hưởng." Quan điểm này ngay lập tức
vấp phải phản ứng quyết liệt không kém của những người đại diện cho dân làng
Ném Thượng và một số quan chức và nhà nghiên cứu văn hóa dân gian. Đại để lập
luận của những người này như sau.
Thứ
nhất, lễ hội tôn vinh một viên tướng chống ngoại xâm nên việc bỏ lễ hội sẽ tác
động tiêu cực đến lòng yêu nước của người dân Việt Nam
Thứ
hai, lễ hội không dã man. Bà Đại biểu Quốc Hội Trần Thị Quốc Khánh phát biểu:
“việc giết mổ không gây đau đớn cho động vật thì rõ ràng đâm trâu một nhát vào
tim, chặt phăng thủ cấp lợn sẽ dẫn tới cái chết nhanh chóng hơn hẳn so với đưa
chúng vào phòng hơi ngạt như phương Tây”.
Thứ
ba, phải tôn trọng tín ngưỡng. Giáo sư Trần Lâm Biền cho rằng: “Máu đỏ trong
tín ngưỡng nguyên thuỷ là biểu trưng cho sự sống, sinh khí. Vì thế, người dân
làng Ném Thượng thực hiện nghi thức chém lợn để máu đỏ chảy ra sân đình nơi thờ
Lý thành hoàng, là nhằm gợi ý với bậc thánh thần hãy mang sinh khí, sự phát
triển đến nơi đây. Phong tục này là để cầu may cho mọi người, nó vượt qua cả
khái niệm dã man hãy không dã man. Văn hoá nếu chỉ nhìn hình thức có thể tưởng
là dã man nhưng đằng sau lại là tính nhân đạo mênh mông".
Thứ
tư, bỏ lễ hội là ảnh hưởng đến truyền thống văn hóa, làm nghèo văn hóa. Tiến sĩ
dân tộc học, Đại biểu Quốc Hội Trần Hữu Sơn cho rằng: “Nếu cái nào cũng phải
thay đổi theo cuộc sống mới thì còn đâu ra các phong tục và sẽ làm nghèo văn hoá."
Đại biểu Quốc Hội Trần Thị Quốc Khánh có cùng quan điểm: “Nếu cái gì ta cũng
thay thế thì dần dà chúng ta sẽ giữ lại được điều gì? Đồng bào Tây Nguyên thay
vì đâm trâu thì đua trâu và nhân dân Bắc Ninh thay vì chém lợn sẽ vật nhau với
lợn chăng?"
Thứ
năm, đó là lễ hội riêng, chuyện nội bộ của người dân làng Ném Thượng, người
ngoài không có quyền can thiệp. Tiến sĩ Ngô Đức Thịnh, Giám đốc Trung tâm
Nghiên cứu và Bảo tồn Văn hóa tín ngưỡng Việt Nam, khẳng định: “Không thể yêu
cầu ban hành một luật lệ nào để áp vào việc tổ chức lễ hội truyền thống, để
ngăn cấm người dân tổ chức lễ hội, quyền tiến hành các văn hóa truyền thống tâm
linh là phụ thuộc vào suy nghĩ của người dân trong xóm, phường, làng xã đó”.
Lý
lẽ thuyết phục?
Tác
giả bất đồng với GS Trần Lâm Biền khi ông cho rằng 'Văn hoá nếu chỉ nhìn hình
thức có thể tưởng là dã man nhưng đằng sau lại là tính nhân đạo mênh mông'.
Vậy
“cái lý” của những người bảo vệ “lễ hội chém lợn” có thuyết phục?
Theo
Đại Việt sử lược và Đại Việt sử ký toàn thư, nhân lúc lòng dân chán Nhà Lý,
khoảng năm 1207 Đoàn Thượng nổi dậy và đã nhiều lần bị đánh bại. Năm 1228, Đoàn
Thượng bị sứ quân Nguyễn Nộn giết chết.
Như
vậy, việc Đoàn Thượng thua trận, dạt về khu vực Ném Thượng hiện nay và phải săn
lợn rừng để nuôi quân là có cơ sở. Ngược lại, thuyết Đoàn Thượng chống ngoại
xâm là hoàn toàn bịa đặt vì đã không có “giặc ngoại xâm” nào, cụ thể là không có
giặc nào đến từ nước Tống (Trung Cộng ngày nay) trong suốt thời gian Đoàn
Thượng dấy binh. Nói cách khác, các cuộc chiến mà Đoàn Thượng tham gia đều là
nội chiến giữa những người Việt.
Quan
điểm coi việc chém lợn cũng như đâm trâu là việc giết mổ gia súc để làm thực
phẩm và do đó không dã man là đánh tráo khái niệm. Thực vậy, việc giết gia súc
như vậy là để mua vui cho đám đông, đúng như cái tên “lễ hội”.
Trên
thực tế, không có trường hợp nào là lợn bị “chặt phăng thủ cấp” tức bằng một
nhát đao hay trâu bị “đâm một nhát vào tim” để chết nhanh chóng cả. Ngược lại
là đằng khác, nhất là trong lễ đâm trâu, cái chết của con vật được kéo dài để
người xem “thưởng thức”. Thực tình chỉ riêng những từ ngữ mà bà Đại biểu Quốc
Hội Khánh dùng để mô tả cách giết chết các con vật đã đủ làm người nghe ghê
rợn. Việc mua vui bằng cảnh giết chóc chỉ có thể là dã man, là tàn bạo.
Lấy
tín ngưỡng để biện hộ cũng không thuyết phục. Bảo “lễ hội chém lợn” là để lấy
máu cầu may vì máu đỏ là “biểu trưng cho sự sống, sinh khí” thì “sự sống, sinh
khí” đâu chưa thấy mà đã thấy cái chết rình rập con người bởi chính tính hiếu
sát mà lễ hội gieo mầm và kích động nơi người xem trong đó có trẻ nhỏ, vì suy
cho cùng máu người cũng đỏ! Tóm lại, lễ hội chém lợn là man rợ, là thú tính, là
ở cực kia của “tính nhân đạo mênh mông” như lời lẽ của Giáo sư Trần Lâm Biền.
Còn
nói bỏ “lễ hội chém lợn” là làm nghèo văn hóa thì đó là tư duy số học chứ không
phải tư duy văn hóa. Văn hóa là “gạn đục khơi trong”, những gì tôn vinh và phát
huy nhân tính, quyền con người hay mỹ tục thì được giữ lại, ngược lại là hủ tục
phải bỏ. Nói cách khác, văn hóa song hành với các giá trị nhân văn. Bởi “lễ hội
chém lợn” đồng nhất với hiếu sát, tức phản nhân văn thì việc loại bỏ nó chỉ có
thể là đúng quy trình đào thải của văn hóa, của văn minh nhân loại.
Không
còn chỗ đứng
Di
sản văn hóa Việt Nam
Quan
điểm “lễ hội chém lợn là lễ hội riêng, chuyện nội bộ của người dân làng Ném
Thượng, người ngoài không có quyền can thiệp” cũng sai nốt. Cần khẳng định ngay
rằng lễ hội nói riêng, văn hóa nói chung không phải là một phạm trù “kín cổng
cao tường”, chủ thể lễ hội không chỉ là những người đã tạo ra nó mà còn là
những người chia sẻ nó. Trên thực tế “lễ hội chém lợn” chưa bao giờ được giới
hạn trong khuôn khổ làng Ném Thượng, nếu không muốn nói được tổ chức nhằm thu
hút người ngoài làng bao gồm cả người nước ngoài đến xem.
Do
đó ý kiến phản đối lễ hội, nếu có, là sản phẩm tự nhiên của lễ hội hay sản phẩm
nội sinh, tuyệt nhiên không phải là một sự can thiệp. Còn chính quyền địa
phương hay chính phủ có ý kiến về lễ hội thì đó là thực thi chức năng quản lý
xã hội miễn là ý kiến này phải dựa trên luật pháp và phù hợp với lợi ích chính
đáng của toàn thể xã hội. Tóm lại, lối nghĩ “Phép vua thua lệ làng” không có
chỗ đứng trong một xã hội hiện đại cai trị bởi luật pháp.
Cuối
cùng, về quan điểm “lễ hội chém lợn” không vi phạm pháp luật thì người viết bài
này khẳng định lễ hội này vi phạm Luật Di sản văn hóa (LDSVH).
Trước
hết, theo Khoản 1 Điều 4 LDSVH lễ hội là di sản văn hóa phi vật thể, tức thuộc
diện điều chỉnh của Luật này.
Tiếp
đó, Khoản 1 Điều 12 LDSVH quy định: “Di sản văn hóa Việt Nam
Do
đó, căn cứ Điều 25 LDSVH theo đó “Nhà nước bài trừ các hủ tục và chống các biểu
hiện tiêu cực, thương mại hóa trong tổ chức và hoạt động lễ hội”, chính quyền
tỉnh Bắc Ninh cần khẩn trương ra quyết định cấm việc tổ chức “lễ hội chém lợn”.
Tương tự như vậy, chính quyền địa phương những nơi “lễ hội đâm trâu” diễn ra
cần thuyết phục người dân từ bỏ tổ chức lễ hội đẫm máu, kích động bạo lực này
bởi trong mọi trường hợp biện pháp hành chính chỉ nên là giải pháp cuối cùng.
Mặc
dù “lễ hội chém lợn” cần bị loại bỏ nhưng không vì thế mà ta quay lưng với lịch
sử của dân làng Ném Thượng. Như trên đã nói, tên cũ của làng Ném Thượng là Niệm
Thượng và theo tôi, “Niệm Thượng” hẳn là cái tên mà người dân đặt ra để tưởng
niệm tướng quân Đoàn Thượng, người có công khai khẩn vùng đất này cho dù ông
đến đây là để lánh quan quân nhà Lý. Trên cơ sở này tôi đề nghị dân làng Ném
Thượng tổ chức “Lễ hội Niệm Thượng” vẫn vào mồng 6 Tết nhằm tôn vinh công lao
của tiền nhân trong hình thành xứ sở.
Luật
sư Hà Nguyễn
Đem con đỉ Trần Thị Quốc Khánh ra chặc nó như chặc heo cho nó biết thế nào là lể độ. Đồ súc vật!!!
ReplyDeleteCứ đặt bản thân mình vào vị trí con Trâu, con Heo trong buổi lễ cổ truyền này.
ReplyDeleteNếu ta biết sợ hãi, đau đớn, van xin tha mạng thì nên bỏ hình thức hành hạ, giết súc vật dã man kiểu này.
Đừng nhìn sự đau đớn của súc vật mà vui thích kẻo ta thua loài súc sanh.
Đừng làm những điều khi mình không muốn bất cứ ai làm điều đó cho mình.