BM: Vì sao Hoa Kỳ chưa có chiến lược ngoại giao?

Sunday, September 7, 2014

Vì sao Hoa Kỳ chưa có chiến lược ngoại giao?

Có lẽ lần này những ngòi bút chỉ trích ông Obama từ nhiều năm qua (con số này không nhỏ trong cộng đồng người Việt chúng ta) sẽ rất hả hê vui mừng vì coi như đã nắm chắc được bằng chứng để biện minh cho những bài viết của họ từ bấy lâu nay là đúng như thần khi họ luôn chê bai tài lãnh đạo của vị tổng thống da đen đầu tiên của Hiệp Chúng Quốc.

Nói theo ngôn ngữ thời thượng của làng báo Hoa Kỳ, lần này coi như mọi người đã có được một thứ “smoking gun”, tức là một bằng chứng không thể nào chối cãi được nữa. (Tang vật rành rành ra đó, còn đang bốc khói mà, còn gì nữa để mà nguỵ biện). Còn theo ngôn ngữ kiểu cách rào đón của người mình là “Nói có sách, mách có chứng” thì lần này mọi người cũng có bằng chứng rõ ràng qua chính lời phát biểu của vị nguyên thủ quốc gia, và sau đó ngay cả các phụ tá của ông ở Bạch Cung cũng không hề lên tiếng đỡ lời hoặc tìm cách chống chế.

Đó là vì trong cuộc họp báo vào ngày thứ Năm vừa qua, khi được giới truyền thông phỏng vấn về chính sách ngoại giao của Hoa Kỳ ra sao đối với một đề tài khá sôi nổi là mối hiểm hoạ của tổ chức khủng bố ISIS, Tổng thống Obama đã vô tình hay cố ý xổ toẹt một cách rõ ràng rằng “Chúng ta chưa có một chiến lược gì cả!”

Câu trả lời thẳng thừng huỵch toẹt này thường phản ảnh cung cách ứng xử của những kẻ “thẳng ruột ngựa” thường thấy nơi những lãnh tụ mới nổi và bốc đồng, chứ không phải là thói quen của các chính trị gia kinh nghiệm lão luyện với tài hùng biện mà chúng ta luôn thấy trên chính trường nước Mỹ. Nhiều ngòi bút người Việt mình từ bao năm qua vẫn thường khen ông Obama là chỉ có tài ăn nói đầy xảo ngôn, chuyên đưa ra những lời hứa hẹn hão huyền để thu hút, hớp hồn đa số người dân Mỹ một cách điêu luyện nên mới dễ dàng thành công. Chẳng vì thế thì tại sao từ một chính trị gia tầm thường ở địa phương, một thứ cán bộ tổ chức cộng đồng (community organizer) ở Chicago, lại có thể nhanh chóng nổi tiếng để có thể đắc cử hai lần vào chức vụ tổng thống? Theo lối suy luận của những bình luận gia kiểu này, nhiều người thắc mắc rằng chẳng lẽ đa số người dân tại Hoa Kỳ đều ngu dốt hết đến mức có thể dễ dàng bị lừa gạt như vậy.

Trước khi bàn vào chi tiết, tưởng cũng nên ghi lại những sự kiện đã diễn ra theo đúng thứ tự và bối cảnh, để biết rõ chân tướng của vấn đề. Số là những diễn biến thời sự dồn dập tại vùng Trung Đông trong những tuần qua đã dẫn đến nhiều phản ứng tức thời từ phía Hoa Kỳ khiến cho nhiều người tiên đoán về những thay đổi trong chính sách của Hoa Kỳ. Sự kiện tổ chức Hồi-giáo cực đoan có tên là ISIS (hoặc ISIL hay IS) với tham vọng thành lập một vương quốc Hồi-giáo (caliphate) bao gồm nhiều vùng đất của nhiều quốc gia Ả Rập hiện nay tự nó cũng chưa phải là điều đáng gây chấn động.

Ngay cả đến khi lực lượng của ISIS chiếm được nhiều thành trì tại Iraq chỉ trong một thời gian ngắn cũng chưa phải là một điều gì khiến cho Hoa Kỳ phải lo ngại, tuy có phần ngạc nhiên lúc ban đầu. Điều này đã được chứng minh sau đó không lâu khi tổ chức ISIS đã phải nhanh chóng “chém vè” sau khi đã bao vây những vùng ở phía tây bắc Iraq là khu tự trị của khối dân Kurd chỉ vì chịu không nổi trước những đợt oanh kích của Không lực Mỹ do TT Obama ra lệnh tấn công. Điều đáng bàn luận chăng là tại sao chính quyền Obama không ra tay trước đó để cứu giúp cho chính quyền Iraq theo như lời khẩn cầu từ lâu của Thủ tướng Maliki, nhưng lần này lại quyết định mau chóng để giúp đỡ cho phe Kurdistan (vốn là 1/3 của các khối dân chính trong Iraq, cùng với hai khối dân Shiite và Sunni). Chuyện ông Maliki sau đó bị áp lực và hất cẳng cũng giúp cho nhiều người hiểu rõ hơn thái độ của Hoa Kỳ.

Liền sau đó, một thành viên của ISIS đã tung ra một đoạn phim video chiếu cảnh hành quyết dã man khi chặt đầu một nhà báo Mỹ là James Foley, bị bắt cóc tại Syria cách đây 2 năm, và còn hăm doạ là sẽ giết thêm nhiều nhà báo con tin khác để trả đũa cho các đợt không kích của Hoa Kỳ. Những hình ảnh này đương nhiên đã tạo nên một cảm giác kinh hoàng với người dân Mỹ, không quen nhìn thấy những hành động tàn bạo khiếp đảm như vậy. Nó cũng khiến dấy lên trong lòng nhiều người một nỗi kinh sợ cũng như e ngại về mối hiểm nguy của tổ chức khủng bố này có thể lớn mạnh để đe doạ đến sự an nguy của người dân Mỹ.

Sau đó, trong một cuộc họp báo, Tổng trưởng Quốc Phòng Chuck Hagel đã coi ISIS như là “một mối nguy cận kề cho tất cả mọi quyền lợi của chúng ta” và “nó vượt lên trên tất cả những gì mà chúng ta đã thấy”. Còn Đại Tướng Martin Dempsey, Tổng tham mưu trưởng Liên quân Hoa Kỳ, cũng có mặt trong cuộc họp báo này thì đưa ra một lời nhận định và kết luận khá rõ ràng: “Đây là một tổ chức đang đeo đuổi một tầm nhìn chiến lược cực đoan kiểu tận thế khiến chúng ta đành phải tìm cách tiêu diệt nó”. Theo lời của vị tướng tư lệnh này thì chỉ nội sự hiện hữu của tổ chức Hồi-giáo quá khích này đã rõ ràng là một nan đề mà chúng ta (Hoa Kỳ) cần phải giải quyết.

Có lẽ vì thế mà người ta đã không ngạc nhiên trước việc các viên chức Hoa Kỳ đã dùng những lời lẽ nặng nề để lên án về mối nguy mà tổ chức khủng bố này, cũng như để chứng tỏ là chính quyền cũng đang tìm phương cách để đối phó, trong nhiệm vụ bảo vệ sự an nguy và quyền lợi của Hoa Kỳ. Những lời báo động nghiêm trọng của Tổng trưởng Chuck Hagel và Đại tướng Martin Dempsey, cũng khiến nhiều người suy luận thêm rằng phải chăng Hoa Kỳ sẽ có biện pháp hữu hiệu để tiêu diệt kẻ thù nguy hiểm này. Ngay cả chính ông Obama cũng nói rằng Hoa Kỳ không ngần ngại đối phó với nhóm ISIS không chỉ riêng ở lãnh thổ của Iraq mà có thể ở nhiều chỗ khác nữa, ngụ ý là tại Syria, vì tổ chức này đang tung hoành trên nhiều vùng đất chiếm được từ hai quốc gia này.

Dựa vào câu nói này, nhiều nhà bình luận và giới truyền thông đã suy đoán và phân tích về những lợi hại của một chính sách muốn tấn công ISIS ngay trên lãnh thổ của Syria. Lý do đơn giản là vì nếu như điều này xảy ra thì nó sẽ là một sự thay đổi lớn lao, một sự xoay chiều của chính quyền Obama sau khi đã quyết định không dấn thân sâu hơn trong cuộc nội chiến tại Syria dù rằng nó đã kéo dài đến 3 năm và đã gây thiệt mạng cho hơn 200,000 người. Hơn nữa, cũng còn có yếu tố khác biệt đáng nói là chiến trường tại Syria sẽ khắc nghiệt hơn, không dễ dàng cho Không quân Mỹ tự do tung hoành như ở Iraq, một phần vì quân đội Syria còn có hệ thống phòng không của mình, và còn được phía Nga yểm trợ mạnh mẽ.

Trong bối cảnh đó, không ai ngạc nhiên là những câu hỏi chính của giới truyền thông với TT Obama xoáy quanh đề tài này, và câu trả lời của ông Obama đã như một gáo nước lạnh tạt vào mặt khiến cho mọi người phải sững sờ. Phóng viên Chuck Todd của đài truyền hình NBC hỏi rằng liệu ông tổng thống có dự định tham khảo Quốc Hội hay không để xin được sự chấp thuận cho một chiến dịch hành quân vào Syria, như thông lệ người đứng đầu ngành hành pháp Mỹ cần phải làm.

Thay vì trả lời vòng vo khéo léo (như nhiều lãnh tụ chính trị gia khác) và cũng khiến cho các nhà báo phải tiếp tục truy xét để hỏi tới, câu trả lời của ông Obama rất ngắn gọn: “Tôi không muốn đặt chiếc xe kéo trước con ngựa. Chúng ta chưa có một chiến lược nào cả!” (We don’t have a strategy yet!) Tưởng cũng chẳng có gì rõ ràng hơn thế nữa, chẳng thèm vòng vo tránh né, và cũng không sợ những câu hỏi dồn tiếp vì chẳng ai ngờ đến.

Tuy vậy, TT Obama cũng hứa là ông sẽ tham khảo kỹ lưỡng với các lãnh tụ ở Quốc Hội, và còn tiết lộ thêm rằng có lẽ ông sẽ yêu cầu Quốc Hội thông qua chính thức một quyết nghị chuẩn thuận cho hành pháp ra tay. Nhưng ông nói thêm rằng “chẳng có điều gì đáng nói thêm” về chi tiết bởi vì ông ta vẫn chưa quyết định là có nên hay không, và bằng cách nào để mở rộng chiến dịch quân sự tấn công ISIS hiện nay.

Theo ông Obama thì “nếu dựa vào những điều tường thuật trên báo chí trong những ngày qua thì nhiều người dễ có những nhận định quá sớm, ít ra là sớm hơn so với thực tại chúng ta đang sống.Và đây không chỉ là nhận định của riêng tôi, mà cũng là nhận định của các cấp chỉ huy quân đội. Bởi vì chúng ta cần biết chắc là mình đã có những kế hoạch rõ ràng, hoặc là đang triển khai các kế hoạch đó. Đến chừng đó, thì tôi sẽ tham khảo với các vị lãnh đạo ở Quốc Hội, và chắc chắn là những tiếng nói của họ sẽ được lắng nghe.”

Nếu bình tâm và khách quan nhận định, những lời phát biểu trên của ông Obama cũng chẳng có gì là “lỡ lời”, hoặc “hố to”, hay “thiếu khôn khéo” như nhiều người bình luận. Cho dù người ta có muốn mượn lời của nhà báo Michael Kinsley để định nghĩa một “lời nói hố về chính trị” (political gaffe) là điều chỉ xảy ra khi nào một chính trị gia “nói một sự thật hiển nhiên mà đúng ra ông ta không nên nói”. Theo nhà báo Anthony Zurcher, chủ biên của mục Echo Chambers trên hệ thống BBC News thì lời nhận định của ông Obama cũng chỉ phản ảnh một sự thật chính trị mà thôi. Nhưng điều đáng tiếc, theo ông Zurcher, thì cái đức tính nói thẳng sự thật lại là điều hiếm thấy trong những hành lang quyền lực tại Hoa Kỳ.

Nếu có khen, thì ít ra cũng có người dám khen ông Obama là người ăn nói lương thiện (honest) như lời nhận định của nhà báo Karen DeYoung trong một bài đăng trên tờ Washington Post: “Hiếm khi nào có một ông tổng thống nói chuyện một cách bình dân thật thà như vậy.” Còn ông John Zogby, chuyên gia thực hiện các cuộc thăm dò dư luận, thì phê bình rằng “ít ra cũng phải khen là ông ta (Obama) biết kiên nhẫn nghiên cứu để tìm ra một chiến lược tại Syria . . . Bởi vì quả tình là không có giải pháp nào là dễ ăn cả và điều tốt nhất là chúng ta nên kiên nhẫn để đợi chờ thời cơ thích hợp.”

Nhưng nhiều người khác đã chụp vội cơ hội này để chỉ trích mạnh mẽ ông Obama, về cái gọi là thiếu khôn ngoan, hoặc không có bản lãnh, thiếu sửa soạn nghiêm chỉnh mà đáng lý ra một lãnh tụ đại siêu cường thế giới cần phải có.

Dân biểu Mike Rogers tại Michigan, chủ tịch Uỷ ban Tình báo tại Hạ Viện, đã chê bai thẳng thừng: “Tôi không nghĩ là những người trong chính quyền này có nhận ra rằng tình hình hiện nay đã trở nên quá nghiêm trọng hay không.” Một trong những khuôn mặt khác, thường chỉ trích nặng nề chính quyền Obama về các chính sách tại Trung Đông là nghị sĩ John McCain, cũng đã nhanh chóng phê bình trên mạng Twitter với lời nhắc nhở rằng:“ISIS là tổ chức khủng bố lớn nhất, giầu mạnh nhất trong lịch sử, và đã có đến 192,000 người chết tại Syria”. Ý ông McCain muốn nhắc khéo là khi vấn đề nghiêm trọng đến mức như thế mà chính quyền Obama vẫn chưa có một chiến lược nào để đối phó thì quả là “bó tay”, nói theo ngôn ngữ thời thượng trong các phim bộ hiện nay ở trong nước. Dân biểu Paul Ryan tại Wisconsin, một nhân vật sáng giá khác của đảng Cộng Hoà và cũng có tham vọng ra ứng cử tổng thống vào năm 2016, góp ý rằng Hoa Kỳ “cần có một chiến lược không phải chỉ để ngăn chặn chúng (bọn khủng bố ISIS) mà để dứt điểm bọn chúng luôn.”

Trước việc TT Obama vẫn tiếp tục đi vận động tài chánh cho nhiều ứng cử viên khác của phe Dân Chủ cho kỳ bầu cử cuối năm nay, phát ngôn viên Michael Short của Uỷ ban Trung ương Đảng Cộng Hoà đã chê bai một cách ví von: “Khi TT Obama có kế hoạch đi cứu giúp cho phe Dân Chủ nắm giữ quyền hành tại Thượng Viện mà lại không có kế hoạch nào để đối phó với một trong những mối nguy khủng bố to lớn nhất cho quốc gia thì điều này đã nói quá đủ (về ưu tiên của vị nguyên thủ).”

Những người thường luôn chỉ trích và chê bai ông Obama thì cũng lợi dụng thời cơ để nhảy vào ăn có. Ngay cả chuyện ông Obama mặc một bộ quần áo veste màu vàng nhạt (thường dành cho mùa hè thay vì màu xám hoặc đen theo thông lệ) cũng là đầu đề để mọi người bàn tán để ví von rằng phải chăng ông Obama vì mải lo nghỉ mát và đánh golf nên không còn bận tâm vào chuyện chính sự nữa. Chẳng hạn như lời phát biểu của dân biểu Pete King: “Ông ta giống như là đang sửa soạn đi dự dạ tiệc tại khu Hamptons. Tôi tuy không có khiếu về thời trang, nhưng có lẽ điều này cho thấy là ông ta chẳng có nghiêm túc chút nào.”

TT Obama trong cuộc họp báo tại Bạch Cung

Tuy nhiên, không phải chỉ có các đối thủ của đảng Cộng Hoà mạnh miệng chê bai, mà ngay cả những chính trị gia đồng đảng của ông ở phe Dân Chủ cũng lên tiếng chỉ trích về những lời nhận định này của TT Obama. Họ cho rằng ông Obama đã “quá cẩn trọng” (too cautious) trong việc đối phó với Syria cũng như không cương quyết yểm trợ cho chính quyền Ukraine để đối phó với nguy cơ xâm lấn của Nga Sô.

Xuất hiện trong chương trình truyền hình Meet the Press của đài NBC, nghị sĩ Diane Feinstein của California, Chủ tịch Uỷ ban Tình báo Thượng Viện, cho rằng ông Obama đã “cẩn trọng quá mức” nên dễ bị chỉ trích là thiếu cương quyết. Cũng trong chương trình này, phóng viên quốc ngoại của hệ thống NBC là Richard Engel tiết lộ rằng các tướng lãnh Mỹ tư lệnh chiến trường ở Trung Đông đều “chết sững” (apoplectic) trước câu nói “chưa có chiến lược nào” của TT Obama. Nhà báo Engel nói rằng tất cả các tướng lãnh và viên chức cao cấp khi được phỏng vấn đều cho rằng lực lượng ISIS hiện đang là một mối hiểm nguy rõ ràng trước mắt, và do đó Hoa Kỳ cần phải có phương cách đối phó.

Còn trên chương trình Face the Nation của đài CBS, dân biểu Adam Smith, nhân vật đứng đầu của phe Dân Chủ tại Uỷ ban Quốc Phòng Hạ Viện, cũng nhìn nhận là Hoa Kỳ cần phải cẩn thận để cho những hành động tiêu diệt phe ISIS đừng biến thành công cụ yểm trợ cho chính quyền đương thời của lãnh tụ độc tài Bashar al-Assad. Tuy nhiên, ông Smith cũng đồng ý với các vị đồng viện phe Cộng Hoà rằng chính quyền Obama cần phải nên mạnh tay viện trợ cho chính quyền Ukraine để giúp đỡ quân đội này có thể đối đầu với các phần tử đòi ly khai, nhưng thực chất là công cụ của Nga Sô muốn khuấy phá và xâm lấn.

Phát ngôn viên Josh Earnest tại Bạch Cung

Có lẽ vì bị áp lực của nhiều lời chống đối nên các viên chức của Toà Bạch Ốc cũng đã tìm cách “nói lại cho rõ”.Phát ngôn viên Bạch Cung là ông Josh Earnest đã nói với nhà báo Wolf Blitzer của đài CNN rằng câu trả lời của TT Obama là chỉ nhắm đến vấn đề tại Syria mà thôi. Ý nói là ông Obama muốn bàn đến các biện pháp quân sự để tấn công phe ISIS tại Syria . . . và các kế hoạch này đang được bàn thảo bởi bộ tham mưu ở Ngũ Giác Đài trước khi đúc kết thành một chiến lược rõ ràng.

Ông Earnest sau đó đã nhắc lại những bước đi cần thiết cho một chiến lược rộng lớn để đối đầu với tổ chức ISIS mà TT Obama đã đề ra, gồm những bước như: 1.) Cần phải có một chính quyền đoàn kết tại Iraq để đối đầu với kẻ thù trong nước. 2.) Thắt chặt mối quan hệ với lực lượng an ninh của hai khối dân Iraq và Kurd để bảo đảm họ có đủ khả năng và quân cụ cần thiết để đối mặt với kẻ thù ISIS trên chiến trường. 3.) Kêu gọi nhiều chính quyền khác trong vùng cùng gia nhập trong cuộc chiến chống lại ISIS. 4.) Thiết lập một liên minh quốc tế để đối phó với ISIS. 5.) Dùng sức mạnh quân sự như các đợt không kích mới đây để tấn công phe ISIS trong nhiệm vụ bảo vệ an ninh cho nhân sự và quân nhân Mỹ cũng như nhiều khối dân thiểu số khác có thể bị đe doạ bởi ISIS.

Nói tóm lại, theo lời của ông Earnest thì điều mà TT Obama muốn nói rõ là chiến lược để đối đầu với tổ chức ISIS không phải là điều có thể nhanh chóng thành tựu một sớm một chiều, và cái chiến lược đó không thể chỉ đơn giản là một giải pháp quân sự của Hoa Kỳ. Bởi vì nếu như chúng ta có thể học hỏi được những kinh nghiệm gì trong vòng 10 hay 12 năm qua . . . thì một chiến lược chỉ có dựa trên giải pháp quân sự sẽ không thể đem lại một kết quả lâu dài để giải quyết khó khăn.

Ngay cả những nhà báo độc lập muốn bênh vực cho TT Obama cũng nhìn nhận sự khó khăn lần này cho ông ta. Theo nhà báo Josh Gerstein của báo mạng Politico.com nhận định trên một bài viết đề ngày 28/8 vừa qua, thì có lẽ TT Obama muốn tạo thêm một khoảng trống chính trị trên hồ sơ có nên nới rộng chiến dịch tấn công ISIS sang Syria hay không. Nhưng ngay cả khi muốn thực hiện điều này, có lẽ ông ta đã chuốc hoạ vào thân khi thú nhận rằng chiến lược của ông còn nhiều điều chưa được xác định.

Lý do là vì có lẽ TT Obama không muốn mọi người đều nôn nóng chờ đợi quyết định của ông sẽ nhanh chóng ra lệnh mở rộng cuộc chiến sang Syria (vì ông còn phải nghiên cứu lại nhiều lời góp ý của bộ tham mưu). Và do đó, cách nói thiếu tế nhị của ông để trình bày một sự thực phũ phàng đương nhiên trở thành một công cụ để cho phía đối lập dùng để tấn công. Trước đó, nhiều người đều đã biết rõ chính sách của Hoa Kỳ trong thời gian qua đã không dấn thân vào nội tình và chiến trường tại Syria, bởi vì chính cá nhân TT Obama đã từng phát biểu là “chúng ta (Hoa Kỳ) không muốn xen vào chuyện chiến tranh nội bộ của một nước.”

Ý ông muốn ám chỉ việc Hoa Kỳ không có quyền lợi gì khi can thiệp sâu vào nội tình của Syria kể từ khi có cuộc nội chiến đòi lật đổ Tổng thống Bashar Assad của nước này nổ ra cách nay đã 3 năm. Một mặt thì Hoa Kỳ không ưa gì chính quyền của nhà độc tài Assad thuộc hệ phái Alawite là một chi nhánh của phái Shiite, nhất là khi ông ta đã đưa quân đội của mình đàn áp dã man các thành phần đối lập, kể cả việc cho sử dụng vũ khí hoá học. Mặt khác, Hoa Kỳ cũng không muốn ủng hộ và tiếp tế vũ khí cho phe phiến quân đối lập (mà phần lớn là dân gốc Sunni) do bởi tính ô hợp của phe này. Thực vậy, lực lượng chống chính quyền Syria gồm có đạo quân giải phóng Syria (Free Syrian Army) thì bị đánh giá là thiếu khả năng chuyên môn, và nhiều tổ chức Hồi-giáo cực đoan khác có cách hành xử không khác gì các phần tử khủng bố (như tổ chức ISIS).

Trong một chừng mực nào đó, chúng ta cũng hiểu vì sao mà chính quyền Obama không mặn mòi gì lắm trong việc can thiệp vào cuộc xung đột tại Syria trong thời gian qua, dù rằng nó cũng đã dẫn đến hậu quả thương đau của gần hai trăm ngàn người thiệt mạng trong 3 năm qua kể từ khi phong trào chống chính quyền Assad bắt đầu nổi lên. Thứ nhất, Hoa Kỳ không được lợi gì trong một cuộc chiến tương tàn giữa hai phe Sunni và Shiite, tuy cùng là Hồi-giáo nhưng lại có một lịch sử kình chống lâu đời và hận thù dữ dội không thua gì những kẻ thù truyền kiếp. Kế đến, Hoa Kỳ không muốn thấy trường hợp những vũ khí tiếp tế cho phe đối lập tại Syria có thể rơi vào tay các phần tử khủng bố Hồi-giáo quá khích để có thể quay trở lại tấn công mình sau này.

Chính vì thế nên dù có bị chỉ trích thế nào đi chăng nữa từ nhiều phía diều hâu cũng như bồ câu, TT Obama vẫn vững tin rằng Hoa Kỳ không có một lựa chọn nào tốt đẹp trong cuộc nội chiến tại Syria, và giải pháp có phần thụ động“không làm gì cả” thật ra có thể là giải pháp có lợi nhất cho Hoa Kỳ hiện nay. Điều này cũng giải thích phần nào thái độ không can thiệp vào tình hình tại Iraq cách nay hai tháng khi lực lượng ISIS đã tiến công như vũ bão để chiếm nhiều thành phố phía tây bắc nước này.

Có lẽ trong trường hợp này, câu kết luận thực tiễn “kẻ thù của kẻ thù ta chính là bạn ta” đã không còn chính xác để đem ra áp dụng được nữa.Trước đây, chính quyền của lãnh tụ Assad ở Syria bị coi là kẻ thù mà Hoa Kỳ mong muốn bị lật đổ.Còn tổ chức ISIS cũng là kẻ thù muốn lật đổ chính quyền Assad, giống như nhiều nhóm phiến quân khác. Tuy vậy, Hoa Kỳ đang đứng ở giữa một ngã ba đường đầy khó khăn: một mặt, Hoa Kỳ không thể bắt tay với chính quyền Assad để tiêu diệt phe ISIS, và mặt khác, Hoa Kỳ cũng không thể nào liên hiệp với ISIS để tìm cách lật đổ chính quyền Assad.

Có lẽ điều này chính là cái thế dùng dằng “nửa ở nửa đi” mà TT Obama đang lâm vào, một tình trạng không có lựa chọn nào tốt đẹp và lạc quan theo đúng thành ngữ khá chính xác tại Hoa Kỳ: “damned if you do, damned if you don’t” (tạm dịch là Làm cũng chết, mà không làm cũng chết). Tuy biết rõ là nhóm phiến quân ôn hoà thuộc lực lượng Free Syrian Army không đủ khả năng để có thể lật đổ được chính quyền Assad hay tiêu diệt được nhóm ISIS, nhưng nếu Hoa Kỳ khoanh tay bất động thì tình hình nổi loạn tại đây sẽ kéo dài và làm thiệt mạng thêm hàng chục ngàn thường dân vô tội khác. Còn nếu ủng hộ một giải pháp liên minh với chế độ độc tài Assad để tiêu diệt tổ chức ISIS, thì sau này sẽ ăn nói ra sao khi Hoa Kỳ biết rõ rằng chế độ này đã nhúng tay vào các tội ác chiến tranh như sử dụng vũ khí hoá học.

Theo giáo sư Steve Coll, khoa trưởng Phân khoa Báo chí của trường Đại học Columbia, phân tích trong một bài viết mới nhất trên tạp chí The New Yorker đầu tháng 9 này, thì có thể TT Obama và bộ tham mưu của ông từ trước tới nay, đã tạm hài lòng và tự an ủi với một chính sách không dấn thân xem ra khá hợp lý: “Chúng ta (Hoa Kỳ) không thể bắt người dân các nước khác phải cùng đoàn kết đi theo một mục tiêu như chúng ta. Vì thế, nếu như có chuyện gì tai hại xảy đến cho họ (vì không nghe theo lời khuyên của chúng ta) thì đó là cái giá mà chính họ phải gánh lấy trách nhiệm.”

Nếu so với tinh thần chủ chiến và ngạo mạn trước đây thường thấy ở các chính trị gia theo trường phái tân-bảo-thủ nắm quyền điều hành đất nước dưới thời TT Bush Con, tinh thần thực tiễn hiện nay của chính quyền Obama kể ra cũng là một bước thụt lùi đáng khen. Nó không chỉ đơn thuần là một đức tính khiêm cung đáng cổ võ, mà còn là một yếu tố cần thiết, nhất là đối với những kẻ đang có uy quyền hoặc ở thế mạnh, để tránh dễ sa lầy vào tình trạng độc tài, hống hách nhưng thiếu khôn ngoan và chưa trưởng thành, tựa như những kẻ tiểu nhân đắc chí thích vỗ ngực khoe khoang về lòng ái quốc nhưng luôn tìm cách trốn quân dịch đến nhiều lần (như trường hợp ông cựu PTT Dick Cheney).

Tuy nhiên, nếu xét đến khía cạnh đóng góp vào sự yên bình tại vùng Trung Đông (vốn từ lâu đã khó yên ổn được), thì thái độ rút lui hay thụ động kiểu này chưa chắc đã mang lại một kết quả tốt đẹp, nếu không muốn nói là nhiều khi rất tai hại ngoài dự kiến.

Sự lớn mạnh mau chóng của tổ chức ISIS hiện nay có thể chỉ là dấu hiệu của một tình trạng bất ổn sâu xa, mà nguyên nhân gây ra sự bất ổn này chính là vì người ta không có một chính sách can thiệp của cộng đồng quốc tế về những gì đang xảy ra tại Iraq và Syria. Chính cái tình trạng khổ sở đầy khó khăn kéo dài cho người dân tại đây mới dẫn đến sự hình thành của những nhóm quá khích như ISIS, khi lôi kéo sự nhập cuộc của những phần tử thiếu thốn và bất hạnh nhưng không còn gì để mất nữa cả.

Tuy nhiên, theo giáo sư Coll, Hoa Kỳ vẫn còn có một liên minh của nhiều nước đồng minh trong vùng rất sẵn sàng nhập cuộc để đập tan tham vọng điên cuồng của tổ chức ISIS: đó là chính quyền tại các nước như Jordan, Saudi Arabia, Tiểu Vương quốc Ả Rập và Thổ Nhĩ Kỳ.

Không ai chối cãi rằng chính quyền tại các nước này cũng thường xuyên yểm trợ cho các khối dân gốc Sunni (vì cùng hệ phái với mình) đang chịu thiệt thòi tại Iraq và Syria, và do đó một số các chiến cụ và tiền bạc yểm trợ này đã lọt vào tay của các nhóm “phiến quân thánh chiến” cực đoan như ISIS. Tuy nhiên, họ cũng biết nhìn nhận chuyện “lợi bất cập hại”, và muốn thấy tình trạng bạo động giảm xuống và sau đó có thể dẫn đến một sự thoả hiệp nào đó để mưu cầu một tình trạng tự trị tương đối cho khối dân Sunni, xem chừng như khả dĩ dễ chấp nhận hơn là tình trạng hỗn loạn hiện nay do ISIS tạo nên.

Vai trò của Hoa Kỳ để lãnh đạo cái thế liên minh đó không phải là một công tác dễ hoàn thành. Nhưng một lãnh tụ Hoa Kỳ đã thực hiện được một cách tốt đẹp. Đó là cựu TT Bush Bố, đã đích thân can thiệp với nhiều lãnh tụ trong vùng khi quyết định mở cuộc chiến vùng Vịnh lần đầu vào năm 1991 để đẩy lui quân đội Iraq ra khỏi Kuwait và dẹp tan tham vọng điên cuồng của lãnh tụ Saddam Hussein. Đây có lẽ là cuộc chiến đầu tiên và duy nhất do Hoa Kỳ lãnh đạo mà phần lớn ngân sách đều do các nước khác sẵn lòng đài thọ cũng như bầy tỏ lòng tri ân sau đó.

Kết quả tốt đẹp và hoàn hảo này càng được minh chứng rõ rệt hơn nữa sau này khi cậu con trai cả của ông là TT Bush Con cũng đã mở cuộc chiến vùng Vịnh lần thứ nhì vào năm 2003 để lật đổ chính quyền Saddam Hussein, nhưng với kết quả tốn kém tệ hại về tiền bạc và nhân lực, và uy tín cũng như sức mạnh của Hoa Kỳ bị tụt dốc thê thảm đến ngày nay.

Theo giáo sư Steve Coll, trong số các vị tiền nhiệm, dường như ông Obama thán phục nhất chính sách ngoại giao của TT Bush Bố. Liệu ông có thể sẽ chọn lựa đi theo con đường này hay không trong khoảng thời gian hơn 2 năm trước khi rời khỏi Toà Bạch Ốc? Điều chắc chắn là nó đòi hỏi một sự dấn thân khá sâu rộng, chứ không chỉ đơn thuần là những đợt không kích để tấn công các nhóm phiến quân.

MAI LOAN