Joshua Wong được xem
là một nhà hoạt động kiểu mới của thời đại liên mạng.
Lâu nay, những người
quan tâm tranh đến tình hình chính trị thường than thở là điều thiếu nhất, và
do đó, cần nhất, trong quá trình tranh đấu cho dân chủ tại Việt Nam là vấn đề
lãnh tụ: Chúng ta chưa có một gương mặt và một tên tuổi nổi tiếng được cả nước
cũng như quốc tế biết đến và ngưỡng mộ như Nelson Mandela ở Nam Phi trước đây
hoặc Aung San Suu Kyi ở Miến Điện hiện nay.
Đành là đúng. Hiển
nhiên đó là một điều đáng tiếc. Nhưng từ sự đáng tiếc ấy mà đâm ra bi quan lại
là một sai lầm. Có hai lý do chính: Một, trên thế giới, trong thời gian vừa
qua, xuất hiện một số phong trào tranh đấu cho dân chủ mà không hề có lãnh tụ
nào cả (ví dụ tiêu biểu nhất là các cuộc xuống đường lật đổ các chế độ độc tài
tại Trung Đông và Bắc Phi vào đầu năm 2011); và hai, lãnh tụ thường xuất hiện
TRONG và VỚI chứ không phải TRƯỚC quá trình tranh đấu; nói cách khác, chúng ta
phải tranh đấu trước, từ đó, sẽ xuất hiện một hoặc một vài cá nhân nổi bật lên
đóng vai lãnh tụ thay vì chờ đợi có lãnh tụ rồi mới xuống đường tranh đấu.
Đằng sau sai lầm ấy
là một sai lầm khác: phần lớn chúng ta hình dung lãnh tụ là những tên tuổi lớn,
theo nghĩa, một, có tuổi tác; hai, có bằng cấp cao; và ba, được xã hội cũng như
quốc tế biết và kính trọng.
Những quan niệm sai
lầm ấy không những phổ biến ở những người bình thường mà còn xuất hiện ở cả những
nhà hoạt động cho dân chủ và nhân quyền ở Việt Nam: Ở họ, tôi thấy nhiệt tình
và can đảm thì có thừa, nhưng vẫn có cái gì đó như thiếu tự tin: Họ vừa hoạt động
vừa loay hoay chờ đợi lãnh tụ. Nhiều lần, tôi cứ tự hỏi: Tại sao lãnh tụ lại
không phải là họ, chính những người đang tranh đấu cho dân chủ tại Việt Nam nhỉ?
Nói cách khác, tại sao lãnh tụ lại không phải là một Nguyễn Phương Uyên hay một
Đinh Nguyên Kha hay bất cứ một ai đó nhỉ? Họ trẻ quá hoặc còn thiếu kinh nghiệm
quá ư?
Những thắc mắc ấy có
thể được trả lời qua kinh nghiệm của Joshua Wong (Hoàng Chi Phong) tại Hong
Kong hiện nay.
Sinh ngày 13 tháng
10, 1996, Joshua Wong có một thân hình khá gầy gò, khuôn mặt hơi choắt, gò má
hóp, đôi kính cận dày, trông có vẻ như một học sinh trung học hơn là một sinh
viên năm thứ nhất ở đại học. Khuôn mặt ấy còn trẻ hơn cả Nguyễn Phương Uyên lúc
cô xuất hiện với chiếc áo sơ mi trắng trước toà án tỉnh Long An vào ngày 16
tháng 5, 2013. Trẻ hơn bất cứ một người hoạt động nào được biết đến ở Việt Nam
lâu nay. Trẻ đến độ khiến mọi người phải kinh ngạc trước khi khâm phục.
Vậy mà chính người
thiếu niên 17 tuổi lại làm cả guồng máy lãnh đạo đông đảo, hung hãn và mạnh mẽ ở
Bắc Kinh phải lo lắng. Hệ thống tuyên truyền nhà nước ở Trung Quốc không ngớt
vu khống và bôi xấu Joshua Wong. Họ xem anh như một phần tử quá khích, kẻ kích
động quần chúng, một nhân vật nguy hiểm của chế độ không những chỉ ở Hong Kong
mà còn ở Trung Quốc nói chung: Ai cũng biết Hong Kong chỉ là một phần của Trung
Quốc, bất cứ phong trào dân chủ nào tại Hong Kong, nếu thành công, cũng đều có ảnh
hưởng dây chuyền đến các địa phương khác trong nội địa Trung Quốc.
Chưa hết, người thiếu
niên ấy, mặc dù chỉ mới 17 tuổi, đã có một bề dày tranh đấu nhiều năm, ngay từ
năm 2011, lúc Joshua mới 14 tuổi. Ngày ấy, cùng với một người bạn học, Ivan Lam
(Lâm Lương Ngạn), Joshua thành lập một phong trào gọi là Học Dân Tư Triều
(Scholarism) nhằm tranh đấu chống lại âm mưu chính trị hoá giáo dục của Trung
Quốc tại Hong Kong. Phong trào, với lực lượng nòng cốt trên 300 học sinh và
sinh viên, vào năm 2012, tổ chức các cuộc biểu tình có lúc lôi kéo đến 100,000
người tham dự, khiến, cuối cùng, chính quyền Trung Quốc phải bãi bỏ âm mưu nhồi
sọ học sinh Hong Kong ấy.
Suốt mấy năm vừa
qua, Joshua Wong không ngừng hoạt động, thường xuyên post bài lên facebook (với
hơn 200,000 người theo dõi thường xuyên), trả lời các cuộc phỏng vấn của giới
truyền thông các nơi, hơn nữa, còn viết cả cuốn sách nhan đề Tôi không phải là
anh hùng (I am not a Hero). Trẻ, nhưng Joshua Wong có khả năng lý luận mạch lạc
và chặt chẽ, một khả năng diễn đạt hùng hồn và lôi cuốn, có thể đánh bại nhiều
đối thủ lớn tuổi, học thức cao và dày dặn kinh nghiệm chính trị tại Hong Kong.
Joshua Wong được xem
là một “lãnh tụ”, một nhà hoạt động kiểu mới của thời đại liên mạng (wired
activist), lúc nào cũng cầm điện thoại di động trên tay để nói chuyện với người
này, thuyết phục người khác, viết và post bài lên facebook. Joshua có những
tuyên bố rất ấn tượng, chẳng hạn, “cải cách chính trị là một vấn đề nòng cốt của
mọi vấn đề” hay “Học sinh sinh viên đến đứng ở tuyến đầu của mỗi thế kỷ” hay
“Chúng ta tranh đấu cho mục tiêu [dân chủ] mà không cần phân tích khả năng
thành công bởi vì nếu nghĩ quá nhiều đến điều đó, bạn sẽ không dám dấn thân làm
gì cả”.
Giới quan sát cho một
trong những thành công lớn nhất của Joshua Wong là đã thức tỉnh được đông đảo học
sinh và sinh viên tại Hong Kong, những người thường hờ hững và dửng dưng trước
các vấn đề chính trị. Nhiệt tình của anh, như một ngọn lửa, làm bùng cháy ý thức
dấn thân của bạn bè cùng thế hệ.
Khi các phóng viên
bày tỏ sự ngạc nhiên trước tuổi tác của Joshua Wong, anh nói: “Đúng là không phải
là chuyện thường thấy một học sinh 15 tuổi lãnh đạo một phong trào quần chúng
chống lại chính quyền một cách hoà bình […] Chỉ ở Hong Kong, chuyện ấy mới xảy
ra”. Rồi Joshua Wong kể, một cách tự tin, mới rồi, một học sinh 12 tuổi xin
tham gia vào phong trào của anh.
Niềm tự hào của
Joshua Wong hoàn toàn chính đáng. Nhưng những gì xảy ra ở Hong Kong cũng có thể
xảy ra ở những nơi khác. Kể cả Việt Nam. Đã đành hoàn cảnh khác, nhưng lòng
khao khát dân chủ và ý chí tranh đấu để được sống như một con người thì ở đâu
cũng giống nhau.
Tiến sĩ Nguyễn Hưng
Quốc