Bộ não của chúng ta có thể phải gắng sức để cân bằng sau cái chết của những người thân yêu; ở đây có sự mơ hồ mà các đức tin tôn giáo khác nhau có thể giúp lý giải
Những lời lẽ như "Này là thân thể ta" được nói trong Thánh Lễ đã thôi thúc tôi đến với hành trình thực hiện loạt bài này, tìm hiểu nguồn gốc của tôn giáo.
Tôi luôn đặt trọng tâm vào việc tìm hiểu những biểu hiện bên trong - của chúng ta, của Chúa Jesus, của những con chiên đi theo Ngài, của tổ tiên cổ đại của người Do Thái, của người săn bắt hái lượm, hay của loài người cổ, loài tinh tinh, loài vượn bonobos, hay các loài linh trưởng khác.
Tôn giáo ra đời, phát triển cùng quá trình tiến hoá của con người?
Cơ thể chúng ta có thể cảm nhận, hành động và bị cuốn hút theo các nghi lễ tôn giáo, bởi rốt cuộc thì đó chính là sự phản ứng của chúng ta trước áp lực môi trường (sinh học và văn hóa), từ đó chúng ta có thể tiếp tục phát triển.
Nhiều cách biểu hiện đã được hình thành khi áp lực từ cuộc sống tự nhiên khiến dòng linh trưởng chúng ta trở nên gắn kết hơn, và số lượng các cá thể quần tụ chung sống thành bầy đàn gần gũi nhau trở nên đông hơn nhiều so với trước.
Sự gắn kết xã hội cần phải được duy trì, phát triển, nhưng hình thức kết thân bằng cách chải lông, đụng chạm cơ thể không còn hiệu quả bởi nó vấp phải hạn chế về mặt thời gian.
Một số nghi thức như nhảy múa có khả năng tạo ra các hiệu ứng dược lý tương đương, cho nên những người săn bắn hái lượm cuối cùng bắt đầu thực hành chúng thường xuyên đều đặn hơn, đặc biệt là khi số lượng các thành viên nhóm tăng cao.
Cuối cùng, người săn bắn hái lượm quyết định dừng chân, sinh sống tại một địa điểm cố định nào đó, và do vậy họ cần phải có cơ chế quản lý hành vi xã hội chặt chẽ hơn để xoa dịu căng thẳng có thể phát sinh giữa các thành viên.
Với bộ não con người đã tiến hóa, có khả năng nhận ra nhân tố siêu nhiên và có trực giác đạo đức, thì tôn giáo tương đối chính thống được tiếp thu khá tự nhiên.
Những hạt giống này đã được thể chế hóa trong suốt cuộc Cách mạng Thời Đồ Đá Mới, tạo nền tảng cho cái gọi là Thời Trục.
Những hệ tư tưởng chính của thời kỳ này - từ Nho giáo, Khổng giáo đến Do Thái giáo và triết học Hy Lạp cổ đại - vẫn còn sức ảnh đối với chúng ta ngày nay.
Ít nhất thì đây là một cách để kể câu chuyện về lịch sử tôn giáo.
Có những câu chuyện khác, và có lẽ một vài trong số đó chính xác hơn câu chuyện này.
Kiến thức của con người - đặc biệt về quá khứ của chúng ta - là không ngừng phát triển, và do đó, các học thuyết của chúng ta liên tục được xác nhận, tinh chỉnh, nếu không sẽ bị rơi vào quên lãng.
Bất kể là ta học được những gì từ lịch sử tôn giáo, chúng ta có thể chắc chắn rằng lối sống với niềm tin tôn giáo của chúng ta có gốc rễ lịch sử sâu rộng trong quá trình tiến hóa của nhân loại.
Tôn giáo liệu có ngày biến mất?
Nhưng tôn giáo trong tương lai sẽ như thế nào?
Một số người cho rằng bởi chúng ta đã biết làm thế nào và tại sao tôn giáo phát triển, cho nên giờ đây chúng ta có thể loại bỏ những điều mang tính sơ khai, bản năng đó đi.
Sự xuất hiện của nghệ thuật, kiến trúc và chữ viết đã mang đến những cách thể hiện mới về đức tin tôn giáo
Một số người thậm chí còn cho rằng điều đó sẽ mang lại lợi ích tốt nhất cho chúng ta, bởi tôn giáo, giống như virus, đã lây nhiễm toàn nhân loại và khiến chúng ta thực hiện những hành động tàn ác khủng khiếp trên toàn thế giới, và rằng tốt hơn hết là phải dựa vào khoa học và lý trí để giúp chúng ta mạnh mẽ phát triển.
Nhưng đây là cái nhìn thiển cận.
Bản thân khoa học không phải là trung lập; nó đã tạo điều kiện cho một số tai họa tồi tệ nhất xảy ra, trong đó có thuyết ưu sinh, bom hạt nhân và cuộc chiến của các thiết bị bay tự động.
Liệu chúng ta có nên loại bỏ khoa học lại phía sau vì lịch sử đầy biến động của nó? Tất nhiên là không.
Chúng ta không nên bị che mờ mắt bởi những chỉ trích mà nên chú ý tới những đóng góp tích cực mà các thể chế của loài người đã thực hiện trên toàn cầu.
Không một ai nên phủ nhận sự xấu xí hay cao đẹp được tìm thấy trong lịch sử sâu xa của tôn giáo.
Thay vào đó, chúng ta nên chấp nhận đoạn lịch sử đó, trân trọng và đặt câu hỏi có chọn lọc, và, với thái độ cởi mở cầu thị, thận trọng bước đi trên con đường tương lai.
Dù tương lai có ra sao, thì vào lúc này có vẻ như nơi đó sẽ luôn có sự hiện diện của con người, ít nhất là dưới một hình thức nào đó.
Và chúng ta sẽ hiện diện cùng những hy vọng, sợ hãi, những cảm xúc và chuẩn mực xã hội, cả những trò chơi và những câu hỏi của chúng ta - tất cả những thứ đó khi kết hợp đúng cách sẽ khiến tôn giáo xuất hiện, nhân rộng và phát triển trên toàn bộ hành tinh.
Tôn giáo thật sự gắn bó với tất cả những gì chúng ta biết về giống loài của mình, đến mức hầu như không thể tưởng tượng được việc loài người trong tương lai không còn có bất kỳ cảm xúc tôn giáo nào.
"Tôi không cho rằng tôn giáo sẽ biến mất," nhà nghiên cứu linh trưởng Frans de Waal nói. "Tôi không nghĩ đó là một lựa chọn thực tế cho loài người. Tôn giáo có lẽ sẽ được thay thế bằng một thứ gì đó tốt hơn, nhưng nó không thể biến mất."
Tôn giáo trong tương lai
Đối với nhiều người thì một trong những 'thứ gì đó tốt hơn' rất có thể chính là thứ tôn giáo không giáo lý hoặc phân chia thứ bậc.
Nhiều nhà nghiên cứu đã lưu ý rằng cùng lúc với tình trạng số người đi lễ nhà thờ ở phương Tây giảm xuống là sự gia tăng đáng chú ý về số người có niềm tin tâm linh. Điều này được gọi là hiện tượng Duy Tâm Phi Tôn Giáo (SBNR - Spiritual But Not Religious).
Tâm linh theo nghĩa này, được xác định bởi một nhà nghiên cứu, là "một cam kết cá nhân mang tính chủ quan đối với các giá trị kết nối với bản thân, với những người khác, với tự nhiên và thế giới siêu nhiên."
Chẳng hạn, trong một cuộc khảo sát năm 2017 trên 15 quốc gia phương Tây, 64% những người có niềm tin tâm linh nhưng không theo một tôn giáo nào cho biết mặc dù họ không tin vào Chúa như được mô tả trong Kinh Thánh, nhưng họ tin vào một đấng quyền năng cao hơn.
Tâm lý học tiến hóa có thể giải thích tại sao các hành vi mang tinh chất "tâm linh nhưng không tôn giáo" vẫn tiếp tục trong xã hội hiện đại
Một số người đã đề cập đến xu hướng SBNR như một ví dụ khác về văn hóa 'tự xử' (DIY - Do It Yourself): thực hành bất cứ điều gì giúp bạn đạt được cảm giác hợp nhất với thế giới siêu nhiên.
Vậy nên không có gì đáng ngạc nhiên khi yoga, thiền và phương pháp trị liệu bằng pha lê đã trở nên phổ biến.
Theo một nghiên cứu khác của Pew, đáng chú ý là phần lớn những người Mỹ theo Kitô giáo theo đuổi ít nhất một "niềm tin vào Thời đại Mới" (ví dụ, tin vào thuyết luân hồi hoặc thuật chiêm tinh).
Điều đó có nghĩa là ngay cả những người có đức tin vào các tôn giáo truyền thống cũng có thể đi theo hướng phi truyền thống.
Không nghi ngờ gì, những xu hướng này đang minh chứng cho quá trình toàn cầu hóa.
Paul Tillich, một trong những nhà thần học nổi tiếng nhất Thế kỷ 20, đã phát triển thuyết thần học tương quan: những câu trả lời mà một tôn giáo đưa ra phải tương xứng với những câu hỏi mà một nền văn hóa đặt ra. Nếu thất bại ở nỗ lực này thì tôn giáo đó trở nên xa vời, không thích hợp cho nền văn hoá đó.
Hầu hết những nội dung thần học ồn ào nhất được rao giảng bởi các nhà truyền giáo nổi tiếng nhất dường như đều thất bại theo đúng cách này. Cho nên nhiều người đã quyết định chuyển hướng các câu hỏi của mình tới nơi khác.
Nhưng các câu hỏi thì vẫn còn tồn tại. Chúng ta - loài động vật bậc cao có bộ não "được thiết kế để xoá nhoà đi ranh giới giữa bản thân và những người khác," như de Waal nói - cũng vậy.
Chúng ta luôn luôn tìm kiếm các hoạt động - như hầu đồng, cầu nguyện, làm lễ thông công - những hoạt động giúp ta nhớ tới, đồng thời cũng giúp đẩy mạnh sự xoá nhoà ranh giới đó.
Nằm ở tâm điểm tôn giáo, Dunbar nói, là mối quan tâm thần bí về chuyện ta thuộc về cái gì - mối quan tâm vốn đã tồn tại từ trước khi xuất hiện của loài người thông minh Homo sapiens và sẽ tồn tại lâu hơn loài người đó, loài được cho là đã chiếm giữ được một khoảng thời gian và không gian nhỏ hẹp trong câu chuyện vĩ đại bao la của vũ trụ.
Brandon Ambrosino
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.