Tiền thân của kèn túi đã tồn tại từ thời của các nền văn hóa Trung Đông, Ai Cập, La Mã và Hy Lạp cách nay gần 3,000 năm. Tuy mới xuất hiện tại quần đảo Anh vào khoảng thế kỷ thứ 14, nhạc cụ độc đáo này và những nghệ sĩ nam mặc váy kẻ ca rô đã trở thành nét đặc sắc của miền Scotland.
Có thể bạn cũng giống như tôi, đã từng mê mẩn, hay thậm chí rất hứng chí, khi tham dự một đám cưới hoặc đám tang nào đó và [nhìn thấy] sự xuất hiện của một nghệ nhân thổi kèn túi mặc một chiếc váy. Hay có lẽ bạn đã từng nghe những âm thanh khàn khàn trong cuộc diễn hành, hàng này tiếp hàng kia, của những nghệ nhân thổi kèn túi, hoà cùng [âm thanh] của trống con, trống cái và trống tenor. Ban nhạc này được gọi một cách chính xác là “ban nhạc ống” (“pipe band”).
Có thể bạn cũng sẽ nghĩ rằng những chiếc kèn túi thì thường khá bí ẩn vì dường như chúng đều xuất hiện và rời đi rất nhanh, trước khi bạn kịp nhìn kỹ hay tìm hiểu về cách thức vận hành của chúng. Chúng ta hãy cùng nhau khám phá nhạc cụ hấp dẫn này cũng như lịch sử và vai trò của chiếc kèn này trong nền văn hóa.
Tuy nhiên, đầu tiên phải đặt ra câu hỏi rằng chiếc kèn túi này hoạt động và tạo ra âm thanh riêng biệt, nghe như tiếng vịt kêu ấy, như thế nào. (Điều này không mang ý xúc phạm những người đang dành tình yêu cho những chiếc kèn túi hay cả những chú vịt.)
Các ống [kèn] cất tiếng
Điều thường thấy nhất của loại kèn túi “Cao nguyên Scotland” là chúng được cấu tạo bằng những chiếc ống sáo cùng nối vào một chiếc túi. Tôi sẽ nói về chiếc túi này sau.
Tất cả những ống sáo đều là nhạc cụ thuộc bộ hơi. Chiếc ống sáo chính tạo ra giai điệu được gọi là ống xướng âm (chanter), cùng họ với loại với nhạc cụ sử dụng loại dăm kép (hay là lưỡi gà đôi), giống như kèn oboe và kèn bassoon (kèn pha-gốt), trong khi những ống sáo khác sử dụng loại dăm đơn, giống như kèn clarinet và saxophone vậy. Tuy nhiên, bất cứ ống sáo nào cũng đều có thể sử dụng hoặc dăm đơn hoặc dăm kép. Những loại dăm truyền thống thường được làm từ cây mía, nhưng hiện tại thường được làm từ nhựa dẻo (plastic).
Ống xướng âm có thể chơi nhạc trong một quãng âm nhất định bằng cách dùng ngón tay bịt vào các lỗ tròn, giống như tiêu hoặc sáo nhựa (song flute), trong khi một hoặc nhiều các ống sáo “trầm” khác chỉ có thể chơi một nốt nhạc ở một tông nhạc liên tục, không ngắt quãng. Ống sáo trầm đầu tiên có thể đạt đến âm độ trầm thấp hơn hai quãng tám so với âm giai trưởng trong quãng âm của ống xướng âm. Ống sáo trầm thứ hai, trong cùng một âm giai, có thể chơi cung trầm gấp năm lần so với ống trầm đầu tiên; nếu có ống tông trầm thứ ba, ống này có thể chơi ở cung cao trên một quãng tám so với ống đầu tiên.
Cách điều khiển túi hơi như thế nào?
Vậy thì công dụng của chiếc túi đầy đặn và mềm mại đó là gì? Chiếc túi đó thực sự đóng vai trò như một “lá phổi thứ ba” để chứa không khí, hoặc vận hành như một bộ đệm trong thuật ngữ máy tính.
Nghệ nhân chơi kèn túi sẽ không thổi hơi trực tiếp vào những ống sáo mà thổi hơi vào túi hoặc sử dụng cánh tay của mình để bơm không khí vào túi trong một số trường hợp. Và đổi lại, người nghệ nhân sử dụng áp lực của cánh tay để ép không khí thoát ra khỏi túi và đi vào các ống sáo.
Anh ấy có thể liên tục nạp đầy không khí vào túi, việc này được thực hiện nhanh hơn việc ép không khí ra khỏi túi, do đó, túi luôn được bơm căng và có thể chơi ở một tông liền mạch.
Những chiếc túi truyền thống được làm từ da, nhưng ngày nay chúng cũng có thể được làm từ các chất liệu tổng hợp.
Dựa trên việc suy xét từ các tác phẩm nghệ thuật cổ và trung đại cùng các bản điêu khắc có niên đại từ 1000 năm trước Công nguyên, tiền thân của kèn túi đã tồn tại từ thời của các nền văn hóa Trung Đông, Ai Cập, La Mã và Hy Lạp. Sự xuất hiện sớm nhất [của loại nhạc cụ này] trên quần đảo Anh là vào khoảng thế kỷ thứ 14, đây cũng là nơi mà chúng ta thường hay nhớ đến khi nhắc đến kèn túi, đặc biệt là ở Scotland.
Nhà thơ, nhà triết học Chaucer đã đề cập đến chi tiết này trong quyển sách “Những truyện kể vùng Canterbury” [được viết vào] năm 1380 của mình rằng: “Anh ta có thể chơi kèn túi rất tốt, và anh đã chơi cho chúng tôi nghe khi chúng tôi rời khỏi thị trấn.”
Những chiếc kèn túi có một lịch sử lâu đời và đã từng được tìm thấy ở khắp Âu Châu và Trung Đông. [Hình ảnh về] nghệ nhân kèn túi trung cổ tại tu viện Cistercian của Santes Creus ở Catalonia, Tây Ban Nha.
Bạn có thể tìm thấy một bộ sưu tập phong phú của các nhạc cụ cổ xưa trông giống kèn túi qua các thời kỳ lịch sử với nhiều tên gọi khác nhau, chúng đều nằm trong bộ sưu tập nhạc cụ của Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan ở New York.
Có rất nhiều loại kén túi khác nhau vẫn còn được lưu giữ cho đến ngày nay nhưng loại kèn túi quen thuộc nhất với hầu hết người Mỹ là loại kèn của Cao nguyên Scotland. Loại kèn này có ba ống trầm phía trên cùng của túi, ống xướng âm có thể chơi 9 nốt nhạc, còn chiếc túi thì được làm bằng da cừu hoặc da nai sừng tấm.
Văn hóa kèn túi của người Scotland
Một nghệ nhân kèn túi tại khu Royal Mile ở Edinburgh
Thuở sơ khai của những chiếc kèn túi ở Scotland, có một truyền thống rằng mỗi thị trấn đều có những nghệ nhân kèn túi chính thống, được trả bằng thuế của người dân để chơi kèn cho những dịp cho những dịp trang trọng, cho hội chợ của vùng, đám cưới, và trong một số dịp khác tại những nhà thờ không có đàn ống.
Năm 1549 là năm đầu tiên mà chiếc kèn túi được nhắc đến như một nhạc cụ để khích lệ [tinh thần] quân đội, đó là trong Trận chiến Pinkie. Năm 1746, những chiếc kèn túi lại được sử dụng cho mục đích ấy tại Trận chiến Culloden nổi tiếng với kết quả thua cuộc thảm hại, từ đó người Anh đã cấm sử dụng nhạc cụ này trong vòng 40 năm.
Đến Đệ nhất Thế chiến, người Anh đã cho phép 2,500 đồng minh người Scotland của mình (được phân bổ ở rất nhiều nơi) để dũng cảm chỉ huy quân đội tiến vào trận chiến từ chiến hào bằng cách sử dụng kèn túi; họ đã được trả thêm một khoản tiền nhỏ mỗi ngày cho việc làm này.
Mặc dù không sử dụng bất kỳ loại vũ khí nào, 500 người trong số đó đã bị quân Đức đốn hạ và đã bỏ mạng, và 600 người khác bị thương. Nhưng bởi vì cuộc tàn sát này, những nghệ nhân kèn ống đã bị cấm chơi ở tuyến đầu trong Thế chiến thứ hai, nhưng một nghệ nhân dũng cảm người Scotland với tên gọi Binh nhì Bill Millin “điên” đã chơi kèn túi trong làn đạn vào ngày của cuộc đổ bộ lên bãi biển Normandy. Anh đã có thể chơi kèn trong suốt trận chiến một cách thần kỳ mà không bị bắn, bởi người Đức thương xót anh, họ nghĩ rằng anh đã trở nên điên loạn.
Hiện nay, loại nhạc cụ này đã trở nên nổi tiếng trên khắp thế giới và là hình ảnh biểu tượng cho vùng đất Scotland. Hình ảnh của nghệ nhân kèn túi thậm chí còn xuất hiện trên nắp hộp thiếc của hai trong số các thương hiệu bánh quy bơ nổi tiếng nhất của Scotland.
Tại Hoa Kỳ, thật xúc động khi được nghe bản “Amazing Grace” hoặc Highland Reel vang lên do một nghệ nhân mặc một bộ trang phục đầy đủ thổi trong một tiệc cưới. Nhưng trong một chuyến đi gần đây đến Edinburgh, tôi đã cảm thấy thật sự nghẹt thở khi nghe thấy một nguồn năng lượng mạnh mẽ từ hàng trăm nghệ nhân kèn túi diễn hành theo đội hình dọc khu Royal Mile nổi tiếng tạo nên một bản hoà âm với đầy đủ các âm sắc.
Michael Kurek là một nhà soạn nhạc người Mỹ đã sáng tác album cổ điển đứng đầu trên bảng xếp hạng Billboard có tên “The Sea Knows.” Ông đã chiến thắng ở rất nhiều giải thưởng sáng tác, bao gồm cả Giải thưởng hàn lâm danh giá về Âm nhạc của Học viện Nghệ thuật và Văn học Hoa Kỳ, ông đã phục vụ trong Ủy ban Đề cử của Viện hàn lâm Thu âm cho Giải thưởng Grammy hạng mục âm nhạc cổ điển. Ông là giáo sư danh dự về sáng tác tại Đại học Vanderbilt.
Michael Kurek _ Thiên Minh
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.