BM: Giải thích hiệp định đối tác mậu dịch xuyên Thái Bình Dương

Tuesday, October 6, 2015

Giải thích hiệp định đối tác mậu dịch xuyên Thái Bình Dương

TPP: Là hiệp định mậu dịch cấp khu vực lớn nhất trong lịch sử, sự Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (Trans-Pacific Partnership - TPP) sẽ thiết lập các điều kiện đầu tư, kinh doanh và mậu dịch mới cho mười một nước trên vành đai Thái Bình Dương và Hoa Kỳ. Đây là một nhóm rộng lớn trên thế giới có tổng sản lượng quốc nội GDP gần tới 28 ức Mỹ kim, chiếm 40 phần trăm GDP toàn cầu và 1/3 mậu dịch thế giới.

Sau các cuộc thảo luận ráo riết dài năm ngày các bộ trưởng mậu dịch đạt được thỏa thuận chung vào hôm thứ Hai tại Atlanta sau một thất bại đầy chán nản vì không thống nhất ý kiến được hồi tháng Bảy ở Hawaii.

Là thành quả của 10 năm hiệp thương, thỏa thuận trên là một thắng lợi mang dấu ấn của Tổng thống Barack Obama trong công cuộc vận động cho một chính sách ngoại giao xoay trục sang vành đai Thái Bình Dương. Nhưng TPP bây giờ sẽ phải được mang ra bàn thảo lại tại Quốc hội Hoa Kỳ và liệu nó có được thông qua hay không hiện vẫn là đề tài gây phân hóa chính trị trong lưỡng viện.

Trong tháng Sáu năm nay ông Obama khắc phục được sự phản đối của một số dân biểu ngay trong đảng Dân chủ và được Quốc hội ban cấp thẩm quyền thúc tiến mậu dịch (trade promotion authority). Đây là quyền được điều đình các thỏa thuận mậu dịch với các nước khác mà không bị Quốc hội sửa đổi hoặc cản trở. Bây giờ ông phải thuyết phục được Quốc hội mà đặc biệt là các dân biểu đồng đảng Dân chủ phê chuẩn hiệp ước TPP. Các nhà lập pháp Hoa Kỳ cũng như 11 quốc gia khác có 90 ngày để cứu xét các chi tiết của hiệp ước.

Cuộc tranh luận trong Quốc hội sẽ soi mói mọi yếu tố của hiệp định mậu dịch. Đây là bước cuối cùng để Hoa Kỳ chấp thuận TPP, một thỏa thuận mậu dịch tham vọng nhất kể từ sau Hiệp định Tự do Mậu dịch Bắc Mỹ (North American Free Trade Agreement - NAFTA) trong thập niên 1990.

Tại sao hiệp ước này gây phân hóa Quốc hội Hoa Kỳ

Những người ủng hộ TPP biện hộ rằng nó là lợi ích lớn lao cho tất cả những quốc gia tham dự, nó sẽ "mở ra nhiều cơ hội" và "giải quyết những vấn đề trọng yếu của thế kỷ 21 trong nền kinh tế toàn cầu" và nó được lập ra theo một cách thức khuyến khích thêm nhiều nước khác, thậm chí kể cả Trung Cộng, tham gia.

Những người phản đối thì coi thỏa thuận này hầu như là sự phản bội lại lợi ích của giới lao công và tiểu thương Hoa Kỳ vì nó khuyến khích thêm sự xuất cảng việc làm hãng xưởng ở Hoa Kỳ sang các quốc gia có mức lương căn bản thấp, đồng thời giới hạn sự cạnh tranh và khuyến khích sự tăng giá dược phẩm và các sản phẩm giá trị cao khác bằng cách cho các quốc gia khác trong TPP được áp dụng các tiêu chuẩn bảo vệ bằng sáng chế Hoa Kỳ. Điều khoản cho phép các công ty đa quốc gia được thách thức các luật lệ và phán quyết tòa án trước các hội đồng tài phán đặc biệt cũng bị mạnh mẽ phản đối.

Tại sao phải là TPP và tại sao vào thời điểm này?

Hiệp định này là yếu tố vô cùng quan trọng trong chính sách "xoay trục" của Tổng thống Obama. Nó là một trong các cách để ràng buộc các đối tác mậu dịch Thái Bình Dương thân cận với Hoa Kỳ hơn, đồng thời gia tăng thách thức với cường quốc đang lên của Á châu là Trung Cộng.

Nó là một trong những cách để giải quyết một số vấn đề tồn đọng mà có nguy cơ trở thành các chướng ngại vật khi mậu dịch toàn cầu tăng vụt, bao gồm thương mại điện tử, dịch vụ tài chánh và truyền thông internet xuyên biên giới.

Ngoài ra, một số vấn đề mậu dịch truyền thống cũng có cơ hội được giải quyết. Hoa Kỳ rất nôn nóng thiết lập thỏa thuận mậu dịch với các quốc gia thành viên TPP như Nhật Bản, Mã Lai Á, Brunei, New Zealand và Việt Nam; và củng cố NAFTA, tức là hiệp định mậu dịch hiện hành giữa Hoa Kỳ với Gia Nã Đại và Mể Tây Cơ.

Hiệp định TPP giải quyết được vấn đề gì?

Thuế quan và hạn ngạch: Từ lâu được dùng để bảo vệ các ngành kỹ nghệ nội địa trước những hàng hóa ngoại quốc giá rẻ, thuế trên hàng nhập cảng từng có thời là đặc điểm chuẩn mực và thiết thực của chính sách mậu dịch, và tạo ra nhiều thu nhập cho Bộ Ngân khố Hoa Kỳ trong thế kỷ 19. Tuy nhiên, sau cuộc Đại Suy thoái Kinh tế 1929 và Đại chiến Thế giới II, Mỹ đã lãnh đạo một phong trào mậu dịch tự do hơn bằng cách hạ thấp và bãi bỏ thuế quan.

Hiện nay Hoa Kỳ và các quốc gia phát triển đều bớt áp đặt thuế lên hàng hóa nước ngoài nhiều, mặc dù vẫn còn một số. Chẳng hạn như Hoa Kỳ hiện vẫn bảo hộ thị trường đường nội địa trước các quốc gia xuất cảng đường giá rẻ toàn cầu và áp đặt thuế lên giày dép nhập cảng. Trong khi đó Nhật đánh thuế nặng lên nông phẩm như gạo, thịt bò và bơ sữa.

Môi sinh, nhân công và các luật lệ bảo vệ tài sản trí tuệ: Các thương thuyết gia Hoa Kỳ khẳng định rằng thỏa thuận TPP tìm cách san bằng mặt sân cạnh tranh bằng cách áp dụng các chuẩn mực nhân công và môi sinh gắt gao với các đối tác mậu dịch, và giám sát các luật lệ bảo vệ tài sản trí tuệ.

Dòng dữ liệu: Hiệp định TPP sẽ giải quyết được một số vấn đề nảy sinh kể từ khi các hiệp ước trước được điều đình. Một là các quốc gia liên hệ đồng ý không được ngăn chặn các chuyển giao dữ liệu xuyên biên giới bằng internet, và không đòi hỏi các máy chủ phải được đặt trong nước mà chủ nhân đang làm ăn. Đề nghị này gây lo ngại cho một số quốc gia, Australia là một ví dụ điển hình, bởi vì nó có thể xung đột với các luật lệ và qui định tư ẩn chống lại dữ liệu cá nhân lưu trữ ở nước ngoài.

Dịch vụ: Mục tiêu lớn lao của hiệp định là tăng cường cơ hội cho những ngành kỹ nghệ dịch vụ, vốn đảm trách hầu hết những việc làm tư nhân trong nền kinh tế Hoa Kỳ. Mỹ hiện chiếm lợi thế cạnh tranh trong một loạt nhiều dịch vụ; bao gồm tài chánh, thiết kế, nhu liệu, giáo dục, luật pháp và kỹ thuật thông tin. Mặc dù các dịch vụ này không bị đánh thuế nhập cảng nhưng các qui định và hạn chế mang tính quốc tịch trên sự đầu tư hiện được nhiều nước đang phát triển áp dụng để bảo vệ các doanh nghiệp sở tại.

Các doanh nghiệp nhà nước: Các thương thuyết gia Hoa Kỳ đã thảo luận về nhu cầu giải quyết sự ưu đãi dành cho các doanh nghiệp nhà nước. Mặc dù VN và Mã Lai Á có rất nhiều doanh nghiệp nhà nước nhưng Hoa Kỳ cũng có một số (ví dụ như Bưu Điện và Fannie Mae). Hiệp định chung kết có thể bao gồm một số điều kiện nhằm bảo đảm sự cạnh tranh công bằng trong khi vẫn để cửa cho Trung cộng gia nhập sau này.

Tại sao không có Trung Cộng?

Trung cộng chưa bao giờ bày tỏ ý muốn tham dự các cuộc hiệp thương nhưng từng bộc lộ lo ngại về hiệp định TPP, coi nó là một đe dọa tiềm ẩn khi Hoa Kỳ nỗ lực thắt chặt quan hệ với các đối tác mậu dịch Á châu. Nhưng mới vừa rồi, khi các cuộc điều đình tăng tốc, nhiều quan chức cao cấp Hoa lục bày tỏ những ý kiến nghe có vẻ như muốn chấp nhận hiệp định hơn, và thậm chí nói bóng gió rằng họ có thể tham dự vào một thời điểm nào đó.

Các quan chức Hoa Kỳ, trong khi xác định rõ rằng họ coi hiệp định TPP là một trong những nỗ lực chống lại ảnh hưởng của Trung Cộng trong khu vực, tuyên bố họ hy vọng "cấu trúc mở" của hiệp định rốt cuộc sẽ thúc giục Trung cộng gia nhập, cùng với các cường quốc kinh tế khác như Đại Hàn.

Cái bóng của NAFTA và cuộc tranh luận ở Hoa Thịnh Đốn

NAFTA là do cựu Tổng thống Bill Clinton ký kết trong năm 1993 và dẫn tới sự bùng nổ mậu dịch giữa Hoa Kỳ, Mễ Tây Cơ và Gia Nã Đại. Cả ba nước này đều xuất cảng nhiều hàng hóa và dịch vụ sang hai nước đối tác, đầu tư ngang biên giới tăng trưởng, và nền kinh tế Hoa Kỳ đã gia tăng hàng triệu việc làm kể từ ấy. Nhưng dĩ nhiên không phải tất cả những xu hướng đó là đều do NAFTA, và các lợi lộc không hề bình đẳng: Hoa Kỳ có một sự thặng dư mậu dịch nhỏ với Mễ Tây Cơ khi hiệp định được ký kết, nhưng thặng dư ấy mau chóng trở thành thâm thủng mậu dịch hơn 50 tỷ mỗi năm.

Những người công kích NAFTA còn chỉ ra rằng tăng trưởng việc làm tại Hoa Kỳ không hề tính đến sự tổn thất việc làm cho Mễ Tây Cơ hoặc Gia Nã Đại; theo số liệu thống kê, Hoa Kỳ bị mất hoặc bị chuyển dịch 700 ngàn việc làm vì NAFTA.

NAFTA là chiến thắng trọng đại của cựu Tổng thống Clinton sau một trận chiến hết sức cam go trong Quốc hội. Ông giành vừa đủ số phiếu ủng hộ của các đảng viên Dân chủ để thông qua hiệp định. Tỷ số ủng hộ là 234 và 200 dân biểu tại Hạ viện; và 61 và 38 nghị sĩ trên Thượng viện.

Tổng thống Obama vẫn chưa giành được thành quả như ông Clinton. Làm việc với giới lãnh tụ Cộng hòa trong Hạ và Thượng viện, ông giành được quyền thúc tiến mậu dịch. Đây là một bước vô cùng trọng yếu cho phép Tòa Bạch Ốc được đệ trình hiệp định mậu dịch cho Quốc hội biểu quyết mà không cần bị tu chính.

Nhưng tiến trình lập pháp đầy nhiêu khê này đã khiến mối quan hệ giữa ông Obama và nhiều dân biểu đồng đảng Dân chủ cũng như là các nghiệp đoàn lao công và hiệp hội tiểu thương trở nên chua cay. Nhiều đảng viên Dân chủ tuyên bố rằng ông Obama phải giải quyết các quan ngại về các tiêu chuẩn lao công và môi sinh cũng như là bảo hộ các nhà đầu tư khi ông quay lại Quốc hội để tìm sự phê chuẩn cho hiệp định mậu dịch.

Kevin Granville