Mấy tuần nay, nhiều
cuộc bạo loạn nổi lên tại các khu ổ chuột của những thành phố lớn ở Mỹ vì chuyện
cảnh sát da trắng bắn người dân da đen không vũ khí. Mặc cho những sự kiện quan
trọng có nhiều ảnh hưởng hơn đến tương lai đất nước như giá dầu, như ISIS, như
tỷ lệ việc làm, như cuộc bầu cử tổng thống năm tới…
Chuyện kỳ thị vẫn là vết
thương nhậy cảm của xã hội Mỹ nên đã phủ tràn các mạng truyền truyền thông; gây
dấu ấn sâu đậm trên văn hoá Mỹ từ ba trăm năm qua. Vì người gốc Việt ở đây cũng
nằm trong thành phần dân thiểu số, nên câu hỏi tôi nhận được nhiều nhất trong
các cuộc gặp gỡ, là cảm nhận và kinh nghiệm của tôi về nạn kỳ thị này như thế
nào sau 50 năm làm thường trú rồi công dân Mỹ?
Trước hết xin cho tôi
sơ lược qua về nguyên lý chính yếu của sự vận hành guồng máy tư bản của quốc
gia này. Không giống như tuyên cáo của xã hội chủ nghĩa (XHCN) là bảo đảm
công bằng bình đẳng và hạnh phúc cho mọi người dân, chế độ tư bản (CDTB) của Mỹ
qua nền chính trị dân chủ và kinh tế thị trường chỉ nhắm vào mục tiêu là mọi
người dân đều phải bình đẳng trước pháp luật (căn bản pháp trị).
Nói tóm lại, CDTB nhận
thức là ngoại trừ những quyền lợi hiến định, xã hội không thể dùng bất cứ áp lực
nào để cào bằng thu nhập, hay cách theo đuổi hạnh phúc của mỗi cá nhân, để mọi
công dân ngang hàng với nhau. Theo họ, Thượng Đế hay sự phát triển của con người
theo tốc độ khác nhau bắt buộc phải tạo ra khoảng cách khác biệt về trí tuệ,
tinh thần, ý thích, hình dạng…và nhất là thu nhập (tiền luôn là một hình thức
phổ thông nhất để đo lường giá trị con người trong CDTB). Dĩ nhiên đây chỉ là
lý thuyết. Trong thực tế, kết quả luôn méo mó với mục tiêu ban đầu và các quyền
lực luôn tìm cách điều chỉnh cuộc chơi. Hiện nay, Obama và đảng Dân Chủ Mỹ đang
cố xoay trục, hướng Mỹ về XHCN; trong khi tại các nước XHCN còn sót lại từ lịch
sử, tầng lớp quan chức vẫn ráo riết lợi dụng vị thế “đầy tớ” của mình để càng
ngày càng “bình đẳng hơn” người dân, theo nhận xét của Orwell.
Do đó, khi người dân
da đen hay thiểu số nghĩ rằng theo công lý và luân lý, họ phải được hưởng thu
nhập bằng hoặc gần bằng những người dân da trắng, thì thực tại đem lại một thất
vọng cay đắng và cơn giận dữ trong lòng chỉ đợi để bùng nổ. Dân da trắng thì an
toàn với hiện tại (status quo), cộng với những định kiến mọc rễ từ vài thập kỷ
qua, nên họ sợ mọi thay đổi và coi người da đen nghèo như là những hiểm hoạ cần
kiểm soát. Đây là mấu chốt của mâu thuẫn. Tôi tin rằng người da trắng nhìn những
người Mỹ gốc Phi giàu có và thành công bằng nhãn quan khác hẳn cách họ nhìn người
da đen nghèo.
Quay lại kinh nghiệm
cá nhân của tôi sau hơn 50 năm trên xứ Mỹ: Những ngày còn trong đại học và khi
mới ra trường, tôi cũng gặp khá nhiều vụ việc, tranh cãi rắc rối mà tôi đã đổ
thừa là xuất phát từ mầu da và chủng tộc Á châu của tôi. Sau một thời gian, tôi
phân tích và thấy phần lớn bắt nguồn từ “mặc cảm thua kém” của mình với dân bản
xứ. Khi mình yếu đuối, cái cám dỗ lớn nhất là tỏ ra mình “anh hùng” và “can đảm”
sẵn sàng đương đầu và chinh phục “kẻ thù”. Thực ra, nó chỉ là một hành vi tự sướng,
vì kẻ thù chẳng hề hấn gì, còn mình thì tự dằn vặt và đau khổ âm thầm (vì sĩ diện,
không muốn lộ ra).
Sau một thời gian,
tôi trưởng thành hơn về mặt trí tuệ và tinh thần. Kỹ năng và kinh nghiệm cao
hơn trong công việc cũng khiến thu nhập của tôi gia tăng. Tự nhiên, tất cà những
tai nạn, sự kiện về “kỳ thị mầu da hay chủng tộc” bỗng chốc biến mất. Đôi khi
tôi gặp mâu thuẫn hay tranh cãi, nhưng nguyên nhân chính là vì mình thiếu khả
năng hay thiếu tiền hay thiếu phương tiện hay khác văn hoá tư duy. Không bao giờ
vì tôi là một thằng da vàng, gốc Việt.
Tôi cũng nhận ra một
điều là không khác lắm với dân Mỹ trắng là, cá nhân tôi cũng mang trong lòng
nhiều định kiến sót lại từ quá khứ tạo nên những hành xử có thể bị coi như “kỳ
thị” với nhiều người khác. Chẳng hạn, tôi luôn luôn dị ứng khi làm ăn với người
đến từ Nigeria, Ấn Độ hay Pháp, Ý. Theo kinh nghiệm trong những phi vụ quá khứ,
tôi luôn bị mất tiền và bị gạt gẫm bởi các thương lái Nigeria. Tôi không phán
đoán gì về dân Nigeria, nhưng khi nhận thư hay emails mời chào cộng tác từ một
địa chỉ Nigerian, tôi vất mọi thứ vào sọt rác và không nghĩ thêm một giây phút
nào. Tôi công nhận người Ấn Độ rất thông minh, nhậy bén và cần cù, nhưng ngoài
những BS tào lao về văn hoá, chính trị, xã hội với họ…tôi không bao giờ muốn
làm ăn với người Ấn. Theo ý kiến của tôi, ngay cả với những đại gia, người Ấn rất
bủn xỉn, khôn vặt và tham lam…khi dính đến tiền bạc. Riêng dân Pháp hay Ý, tôi
kết bạn với nhiều người vì họ biết khôi hài, năng động và dễ thân thiện; nhưng
tôi thấy khi làm việc, họ không nghiêm túc, cẩu thả và lười biếng.
Những định kiến này
của tôi có thể rất sai lạc; nhưng đã mọc rễ sâu trong tiềm thức nên khó đổi
thay khi hành xử. Do đó, tôi cố dồn nén chúng vào một góc và khi có việc gì
liên quan đến phán đoán cần logic, tôi tránh né và bỏ qua, để chăm chú vào chuyện
khác. Tôi nghĩ những người Mỹ trắng với những định kiến (đúng hay sai) về người
da đen cũng có nhiều hành xử tương tự.
Xã hội nào cũng có
những kỳ thị, định kiến không hợp lý và hợp tình. Thường thường, những định kiến
này dựa trên nấc thang giá trị mà một cá nhân hay một dân tộc đã lựa chọn. Dù
là một xứ sở của di dân với nhiều truyền thống khác nhau từ khắp thế giới, dân
Mỹ cũng đã tạo cho riêng xã hội mình một văn hoá, văn minh đặc thù của melting
pot; và căn bản pháp trị cho con người với đầy đủ tự do khi tôn trọng luật lệ của
chính quyền và nhân quyền của người khác. Luật lệ cũng luôn điều chỉnh theo ý
muốn của đa số cử tri. Kỳ thị sẽ xẩy ra khi khác biệt về văn hoá văn minh và
pháp luật thể hiện với nhóm thiểu số, dù là da đen hay dân gốc La Tinh hay gốc
Hồi Giáo.
Trên hết, khi thu nhập
(tư bản) và sở hữu cá nhân (tài sản, đồ chơi…) là đích đến của đa số người dân
thì giai cấp nghèo phải hứng chịu nhiều kỳ thị hơn.
Lời khuyên của tôi với
các bạn trẻ Việt khi đối diện với bất cứ sự kỳ thị nào: Hãy gắng giầu hơn người
chung quanh, nhất là đối thủ; và biết sinh hoạt theo văn hoá văn minh của dân Mỹ.
Dĩ nhiên bạn cũng sẽ gặp những ông bà da trắng luôn có thành kiến hay ghen tức
về người da vàng, nhưng nếu bạn giầu hơn họ, đẹp trai, đẹp gái hơn họ, nhiều đồ
chơi hơn họ… thì bạn sẽ thấy những kỳ thị chỉ là những mẫu chuyện khôi hài để kể
với bạn bè. Và bạn sẽ biết khoan dung, tha thứ nhiều hơn cho những… losers này.
Một câu chuyện nhỏ
khác của ông già Alan. Khoảng 25 năm trước, tôi cặp bồ với một cô Mỹ tóc vàng dễ
thương. Cô sinh ra ở một làng nhỏ và nghèo tại vùng quê Kentucky; có can đảm và
ý chí để vượt hoàn cảnh sau đại học và trở thành một nhân viên cấp trung về chứng
khoán vài năm sau đó. Cô luôn vương vấn với quê cũ và một cuối tuần có 3 ngày lễ,
đòi tôi đưa về Kentucky thăm gia đình. Người dân ở đây thường bị chế diễu là
dân “chân đất” (hillbillies), không nghề nghiệp gì cố định, phần lớn sống nhờ
trợ cấp xã hội và tệ nạn ma tuý thì tràn lan. Kết quả là họ rất nghèo so với mức
sống trung bình của dân Mỹ. Tuy nhiên, vì sống cách biệt và thất học, nên đa số
dân cũng là tín đồ của nhóm Ku Klux Klan (KKK tôn thờ chủ nghĩa da trắng cực
đoan, kỳ thị và tranh đấu chống Mỹ đen cứu nước). Họ cũng thù ghét các chủng tộc
khác, kể cả Do Thái.
Cha mẹ cô có lẽ lần
đầu gặp một người gốc Á châu như tôi, nên hơi ngạc nhiên và gọi tôi là Jap
(danh từ miệt thị dành cho người Nhật). Trong bữa ăn, ông thì thầm với tôi qua
ly rượu mạnh,” nếu tao gặp mày 20 năm trước, tao và bạn bè sẽ treo cổ mày sau
vườn khuya nay”. Cả gia đình hơn chục người đều có thái độ tương tự với tôi.
Sáng hôm sau, đi nhà
thờ về, tôi hỏi mọi người thích làm gì nhất trong một ngày Chúa Nhật đẹp trời?
Họ đều nhất trí là lái xe 20 miles chạy đến tiệm Walmart ở thành phố gần đó mua
sắm. Chúng tôi cùng đi và đến tiệm, tôi nói tôi sẽ trả tiền cho tất cả hàng hoá
nếu mỗi người không mua quá 100 đô la. Chỉ tốn khoảng 1 ngàn đô la cộng thêm
150 đô la cho bữa ăn trưa ở Dennys là tôi chinh phục hoàn toàn cảm tình của mọi
người. Họ cho là cô bạn gái của tôi quá may mắn mới tìm được một gã trượng phu
lý tưởng như tôi; không khác gì các gia đình gái quê Cửu Long hiện nay khen các
ông nông phu Đài Loan hay Hàn Quốc là “vĩ nhân” của mọi thời đại.
Mặc kệ kinh thánh của
KKK, họ thích một thành ngữ của Mỹ hơn, money doesn’t talk, it shouts (tiền
không nói xuông, chúng la làng…)
*****
Oct 29, 2014
Tuần vừa rồi báo chí
loan tin một phụ nữ Hồi giáo liên lạc với đài truyền hình Denver để than phiền
là cô ta bị Trung Tâm Giải Trí của thành phố Commerce kỳ thị: nhân viên ở đấy
không cho cô xuống hồ bơi vì cô ta mặc áo ...
Aug 06, 2012
Vào tối Thứ Bẩy ngày
9 tháng 6 năm 2012, khi Brian Wilson, người hàng xóm kỳ thị chạy qua đập cửa
nhà anh Joseph Phạm với lời lẽ chửi rủa giận dữ và hành động muốn gây nguy hiểm
đến tánh mạng gia đình anh, đã dồn ...
Jun 22, 2013
Khi cộng đồng mạng
đang xôn xao về bức ảnh, doanh nhân Ngô Hùng Lâm, là chủ hai siêu thị chuyên về
hoa và cây cảnh, gốm sứ và đồ làm vườn, mỗi siêu thị rộng trên 5.000m2 bên Nhật,
là doanh nhân người Việt đầu tiên ...
Jan 11, 2014
Sau vụ nổ súng, các
thành viên gia đình của Joseph Phạm nói với báo The Gazette rằng vì là người Việt
Nam nên họ đã bị quấy nhiễu, kỳ thị trong nhiều năm qua, lần đầu tiên bởi chồng
cũ của bà Moses khi ông ta sống ...
Nov 27, 2012
J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Nỗi nhục khi cầm tấm hộ chiếu Việt Nam ra nước ngoài bị phân biệt, kỳ thị...
có lẽ giờ đây cũng chẳng thấm vào đâu so với nỗi nhục cầm tấm hộ chiếu bành trướng
ghi rõ lãnh thổ đất nước mình là của ...
Ở đâu củng có kỳ thị ít hay nhiều và dưới nhiều hình thức khác nhau không chỉ ở màu da sắc tộc
ReplyDelete