Rượu giả ở Việt Nam

Những ngày mùa xuân, không khí ở Đà Nẵng mát mẻ và dễ chịu với những cơn gió nhẹ thổi từ bãi biển Mỹ Khê.

Trên các nhóm Facebook cộng đồng expat (người nước ngoài) cư trú tại Đà Nẵng và thành phố Hội An lân cận, người ta hỏi nhau về các quán ăn ngon, những sự kiện văn hoá sắp diễn ra, hay thậm chí là cách để xử lý với nấm mốc trong căn hộ…

Nhưng vào đầu tháng 2/2025, một đề tài thu hút được sự chú ý của rất nhiều thành viên: 2 du khách nước ngoài bị ngộ độc, tử vong tại một biệt thự du lịch ở xã Cẩm Thanh, TP Hội An, Quảng Nam.

Cô Otteson Greta Marie, 33 tuổi, quốc tịch Anh và vị hôn phu Els Arno Quinton 36 tuổi, quốc tịch Nam Phi được phát hiện tử vong trong căn biệt thự bị khóa từ bên trong và không có dấu hiệu chấn thương vật lý vào tháng 12/2024.

Giới chức địa phương kết luận cả hai nạn nhân trúng độc methanol từ một loại rượu do ông Lê Tấn Gia, nhân viên pha chế tại một nhà hàng ở Hội An, pha.

Theo công an Hội An, nhân viên nhà hàng đã dùng cồn y tế 70 độ (loại chỉ dùng để sát khuẩn, không được uống hay sử dụng trong chế biến thực phẩm) pha với nước lọc, vỏ chanh và đường cát trắng để tạo thành 2 chai rượu limoncello (rượu mạnh vị chanh vàng của Ý), rồi mang cho 2 du khách nước ngoài.

Không ít người tỏ ra lo lắng, lòng đầy nghi hoặc liệu đây có phải là lần đầu tiên người nhân viên ở Hội An pha chế rượu limoncello không?

Một số thắc mắc không biết liệu đó có phải là hành động tự phát của riêng người nhân viên, hay là là chính sách của nhà hàng.

Lại có những bình luận: "tôi sẽ không uống mấy đồ được tặng miễn phí khi nhận phòng khách sạn nữa".

Nhưng với những người đã sống ở Việt Nam lâu năm, họ thấy không có gì đáng phải lo sợ.

"Tôi thậm chí còn không biết đến ngộ độc methanol là gì cho đến khi tôi đọc được tin tức ở Lào cách đây vài tháng", Alexis (không muốn nêu họ), đã ở Đà Nẵng được 4 năm.

"Nhưng tôi cảm thấy an toàn ở Việt Nam. Vài năm trước, tôi đọc được tin trên bản tiếng Anh của một tờ báo địa phương về một người đàn ông bị ngộ độc methanol đã được cứu sống bằng cách truyền 15 lon bia vào cơ thể, vì ethanol trong bia trị được methanol", Alexis nói thêm.

Vì thế, chàng trai 35 tuổi người Pháp cho rằng Việt Nam là nơi an toàn vì anh "chưa bao giờ thấy điều đó ở bất kì nơi nào khác".

Trường hợp hiếm hoi?

Trái với cộng đồng người nước ngoài, dân địa phương tỏ ra bình thản với tin tức này.

Mỗi năm, quốc gia 100 triệu dân này đều ghi nhận hàng chục ca ngộ độc methanol trên khắp cả nước, đặc biệt trong những tháng gần Tết Nguyên đán, khi nhu cầu sử dụng rượu bia tăng cao trong những buổi tiệc tất niên lẫn tân niên.

Theo Cục An toàn Thực phẩm thuộc Bộ Y tế Việt Nam, trong 10 năm từ 2012 – 2022, có 382 người bị ngộ độc rượu, trong đó có 98 người tử vong.

Tính trung bình, mỗi năm có hơn 38 ca ngộ độc rượu và gần 10 người tử vong.

Nhưng hiếm khi nạn nhân là khách nước ngoài hoặc người uống rượu tại quán bar.

Hầu hết các trường hợp ngộ độc là do uống rượu không rõ nguồn gốc, hoặc rượu tự pha chế bán tại các quán ăn nhỏ hoặc ở các quầy hàng rong, theo báo cáo của Cục An toàn Thực phẩm.

Ngày 17/2, thông tin từ Trung tâm chống độc, Bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội, cho biết, thời gian qua bệnh viện thường xuyên tiếp nhận các ca ngộ độc ethanol, methanol hoặc các ca bệnh liên quan đến rượu như viêm tụy cấp, xuất huyết tiêu hóa…

Riêng tại Trung tâm chống độc, có những ca ngộ độc methanol chứa trong rượu rất nặng, thậm chí tử vong, điển hình là trường hợp nam bệnh nhân 28 tuổi được chuyển đến Bệnh viện Bạch Mai cấp cứu trong tình trạng nguy kịch.

Trước đó, tháng 12/2024, bệnh viện Vũng Tàu tiếp nhận 4 bệnh nhân nhập viện với nghi ngộ độc rượu methanol, một người đã bị hôn mê khi được đưa đi cấp cứu.

Đầu năm 2025, lo ngại tình trạng ngộ độc rượu xảy ra vào Tết Nguyên đán, Cục An toàn thực phẩm đã gửi văn bản tới các tỉnh, thành phố tăng cường các biện pháp giám sát rượu kém chất lượng.

'Hơi dè dặt'

Thế nhưng tại các quán bar hay các quán nhậu bình dân, âm nhạc vẫn được xướng lên và rượu bia vẫn được rót ra.

Thế Bảo, 34 tuổi, ở TP HCM, người từng nhập viện vì xuất huyết dạ dày do uống nhiều rượu bia, cho biết dù hạn chế đồ uống có cồn nhưng trong những bữa tiệc tất niên anh vẫn phải tiếp khách và "uống một chút".

Các chủ bán bar nói rằng họ không lo lắng với tin tức du khách nước ngoài ngộ độc do rượu pha với methanol bằng Nghị định 168 mới được áp dụng ở Việt Nam.

Nghị định này đã tăng mức xử phạt các lỗi vi phạm giao thông so với quy định cũ gấp nhiều lần, trong đó có nội dung vi phạm nồng độ cồn khi lái xe.

"Khách của quán tôi một nửa là người nước ngoài, một nửa là người Việt Nam. Giờ người ta không lo uống phải rượu giả như lo nộp phạt uống rượu khi lái xe, nên tôi chỉ lo giảm doanh số bán bia chứ không lo về rượu", Nguyễn Trọng (không phải tên thật), một chủ nhà hàng, quán bar ở Đà Nẵng, chia sẻ.

Ông Trọng cho biết trong hơn 15 năm kinh doanh, không ít lần có những người đến quán mời chào mua rượu của họ với giá thấp mức ông đang mua từ các đại lí, công ty có xuất hóa đơn thuế hợp lệ.

Nhưng ông này cho biết đã từ chối những lời chào mời bán rượu giá rẻ đó.

"Rẻ hơn cũng không được bao nhiêu mà mình không biết họ, rồi có vấn đề gì thì mình là người chịu trách nhiệm chứ đâu phải họ", ông Trọng giải thích.

Một chủ quán bar ở Quận 1, TP HCM, nơi tập trung đông khách nước ngoài du lịch hoặc sinh sống ở Việt Nam, cho biết bà cũng nhiều lần từ chối những người đến quán để chào mời rượu giá rẻ.

"Họ cứ nài nỉ rồi để lại danh thiếp, nhưng tôi không bao giờ liên lạc", bà Ngọc Mai (đã đổi tên vì không muốn ảnh hưởng đến công việc kinh doanh) chia sẻ.

"Quán tôi thường bán chạy loại rượu whisky và pha với coca hoặc soda vì đông khách nước ngoài, còn khách Việt Nam chủ yếu uống rượu gạo hay bia vì giá thành không cao bằng".

"Bây giờ, thỉnh thoảng cũng có khách nước ngoài hơi dè dặt khi gọi rượu, hoặc hỏi về nguồn gốc, nhưng ai mà sợ rượu giả quá thì họ sẽ mua ở sân bay xong đem vào quán uống", bà cho biết.

Theo bà Mai, hầu hết các chủ quán sẽ từ chối mua rượu không có nguồn gốc xuất xứ vì không muốn gặp rắc rối.

Kinh doanh rượu giả tại Việt Nam có thể bị xử phạt hành chánh hoặc truy cứu hình sự và Chính phủ Việt Nam cũng đã ra một nghị định về vấn đề này, Nghị định 98/2020/NĐ-CP.

Trong khi đó, Alexis nói rằng anh vẫn cho Việt Nam là một nơi an toàn, nhưng cũng cho biết trở nên cẩn thận hơn trước, chỉ uống bia hoặc đến quán quen.

"Nếu có bất kỳ nghi ngờ nào, bạn chỉ nên mua đồ uống đóng chai và hoặc chưa mở, và đảm bảo người pha chế khui đồ uống trước mặt bạn".

Vì sao rượu pha methanol phổ biến ở Việt Nam?

Bác sĩ Huỳnh Wynn Trần, chủ phòng khám Wynn Medical Center ở Los Angeles, Mỹ, cho biết methanol rẻ hơn nhiều so với ethanol, khiến việc sử dụng loại cồn này trở thành một cách hấp dẫn để tăng lợi nhuận trong sản xuất rượu giả.

Trong một phóng sự phát năm 2016 của Đài truyền hình Việt Nam (VTV), sản xuất rượu lậu là công việc "1 vốn, 40 lời".

Trong phóng sự, với số vốn khoảng 100.000 đồng để mua nguyên liệu là đã có thể cho ra đời một chai "rượu ngoại" trị giá từ 1 - 4 triệu đồng.

"Ở một số vùng tại Việt Nam, việc thực thi các quy định về an toàn thực phẩm yếu kém khiến hoạt động sản xuất rượu bất hợp pháp vẫn tiếp diễn", ông giải thích.

Theo bác sĩ này, nhìn chung người tiêu dùng tại Việt Nam có thể không phát hiện ra methanol trong rượu vì loại cồn này có thể trông giống và có vị tương tự như ethanol, dù một lít methanol có thể được trộn vào nhiều lít ethanol.

"Ngoài ra, một số xưởng sản xuất chưng cất rượu tự chế vô tình tạo ra hàm lượng methanol cao do kỹ thuật chưng cất không đúng cách", bác sĩ Wynn nói thêm.

Trong số đó, theo chuyên gia này, methanol công nghiệp là loại phổ biến nhất được sử dụng trong đồ uống có cồn giả ở Việt Nam.

Chất này được tìm thấy trong dung môi công nghiệp, chất chống đông và nhiên liệu, và cũng có thể dễ dàng mua được được từ một chợ hóa chất.

Ông Nguyễn Hùng Long - phó Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm - từng đề xuất Bộ Công thương Việt Nam cần siết chặt quản lí chất lượng rượu để phòng ngừa ngộ độc.

Ông Long cho hay công tác phòng ngừa ngộ độc methanol cần tập trung vào các cơ sở kinh doanh rượu nhỏ lẻ, nhất là các cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống nhỏ lẻ, bởi vì "các cơ sở này thường bán rượu không có nhãn hiệu, khó phân biệt rượu trắng và rượu pha methanol".

Methanol và ethanol khác nhau thế nào?

Ethanol và methanol là các loại cồn được sử dụng làm nhiên liệu và dung môi.

·        Ethanol (C₂H₆O): Loại cồn mà chúng ta thường thấy trong đồ uống có cồn như bia, rượu vang và rượu mạnh. Chất này an toàn cho con người tiêu thụ ở lượng vừa phải và được sử dụng trong đồ uống, đôi khi trong nhiên liệu và thuốc sát trùng.

·        Methanol (CH₄O): Còn được gọi là cồn gỗ (vì được chưng cất từ gỗ), cực kỳ độc đối với con người, được sử dụng làm dung môi công nghiệp, chất chống đông và nhiên liệu, nhưng không an toàn để làm thực phẩm.

Bác sĩ Huỳnh Wynn Trần cho biết nếu uống phải rượu pha methanol có thể dẫn đến ngộ độc nghiêm trọng và thậm chí tử vong vì cơ thể chuyển hóa methanol thành axit formic và formaldehyde, gây ra nhiễm toan chuyển hóa và tổn thương nội tạng.

Các tác hại tiềm ẩn khác bao gồm:

·        Mù (do tổn thương dây thần kinh thị giác)

·        Tổn thương thần kinh (có thể dẫn đến co giật hoặc hôn mê)

·        Toan chuyển hóa (tình trạng đe dọa tính mạng với tổn thương thận cấp tính, thường phải nhập viện ngay lập tức)

·        Suy thận và suy gan khi sử dụng lâu dài

·        Suy hô hấp, dẫn đến tử vong

Nếu rượu chứa hơn 0,2% methanol, thì được coi là cực kỳ độc hại.

Trong rượu giả, hàm lượng methanol có thể dao động từ 5-50%, gây nguy hiểm rất lớn ngay cả khi chỉ uống một lượng nhỏ.

 

 Thương Lê

Thương Lê