Việt Nam tuyên án tử hình ma túy nhiều thứ hai thế giới?

 

Trong số những người này, có ít nhất sáu phụ nữ và bảy công dân nước ngoài đến từ Lào, Thái Lan và Campuchia, theo HRI, một tổ chức từ thiện có trụ sở tại Anh chuyên kêu gọi các cải cách chính sách liên quan đến ma túy.

Trong năm 2024, tổ chức này xác định có 34 quốc gia tuyên án tử hình đối với tội phạm ma túy, một con số thường không thay đổi trong nhiều năm.

Trong số đó, Iraq đứng đầu danh sách với 144 người, sau đó là Việt Nam.

Số người lĩnh án tử hình vì ma túy có xu hướng tăng trong vòng năm năm trở lại đây, HRI dẫn lại số liệu Việt Nam công khai. Con số này tăng đột biến 81% vào năm 2023 với 188 người, và sau đó giảm mạnh vào năm 2024.

Tổ chức HRI xác nhận các vụ hành quyết liên quan đến ma túy đã được thực hiện tại Trung cộng, Iran, Ả Rập Xê Út và Singapore.

Các vụ hành quyết được cho là đã diễn ra tại Triều Tiên và Việt Nam, tuy nhiên thông tin về những vụ việc này vẫn chưa được xác minh do tính bảo mật của nhà nước và kiểm duyệt thông tin.

'Phải nghiêm khắc' nhưng vẫn giúp giảm hại cho người sử dụng ma túy

Trong nhiều năm qua, Việt Nam giữ nguyên lập trường cứng rắn đối với tội phạm ma túy.

Bộ Công an cho biết các hành vi vi phạm liên quan đến ma túy và các tội danh khác như tham nhũng, buôn lậu và tín dụng đen ''phải chịu các hình phạt rất nghiêm khắc của Bộ luật Hình sự'', theo một bài viết trên báo Quân đội Nhân dân đăng vào tháng 11/2023.

Trong cuộc cách mạng tinh gọn do Tổng Bí thư Tô Lâm khởi xướng, Bộ Công an cho biết Lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy sẽ chính thức phụ trách mảng cai nghiện và quản lý sau cai nghiện, tiếp nhận từ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (trước đây).

Điều này đồng nghĩa với việc Bộ Công an là bên có quyền hạn bắt giữ những người có liên quan đến ma túy, và đồng thời cũng là bên thực hiện các hoạt động hỗ trợ về y tế, tâm lý, xã hội, giúp người nghiện dừng sử dụng chất gây nghiện.

Trong khi đó, tội phạm ma túy là nhóm bị áp dụng hình phạt tử hình chủ yếu ở Việt Nam, đặc biệt là tội mua bán trái phép chất ma túy, Tiến sĩ Lê Nguyên Thanh, Đại học Luật TP HCM viết trên báo Pháp Luật hôm 13/3.

Sau ma túy, tội giết người cũng được áp dụng hình phạt này. Những tội còn lại rất ít áp dụng hình phạt tử hình trong thực tế, bao gồm tham ô, nhận hối lộ, và một số tội danh khác.

Ở một khía cạnh khác, Việt Nam là một nước đưa cho là tiến bộ hơn một số nước châu Á khác trong lĩnh vực giảm thiểu tác hại của việc sử dụng chất ma túy, một chính sách y tế được biết qua cụm từ chuyên ngành 'giảm hại' (harm reduction).

Một ví dụ điển hình của giảm hại là việc cung cấp bơm kim tiêm sạch cho người sử dụng ma tuý, một biện pháp trong nghị định được ông Nguyễn Tấn Dũng, khi đó là thủ tướng, thông qua vào năm 2007.

Chính phủ đưa ra nghị định này sau khi ông Nguyễn Phú Trọng, chủ tịch Quốc hội tại thời điểm đó, thông qua Luật số 64 về Phòng, chống nhiễm vi rút gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS) vào năm 2006.

Chính sách này được các tổ chức quốc tế ghi nhận và tuyên bố Việt Nam là ''quốc gia đi đầu trong việc cung cấp bơm kim tiêm sạch cho những người tiêm chích ma túy'', một bài viết trên báo Lao Động đăng vào tháng 12/2011.

Dựa vào luật đã được thông qua, Việt Nam cũng cung cấp liệu pháp thay thế methadone, một loại ma túy hợp pháp, được dùng để điều trị thay thế cho những người nghiện thuốc phiện tổng hợp (CDTP) hay ma túy bất hợp pháp.

Các nước phát triển hơn trong khu vực như Singapore và Hàn Quốc đều hoàn toàn không có hai biện pháp này.

Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định rằng những biện pháp giảm hại của Việt Nam được đưa trong khuôn khổ chương trình phòng ngừa HIV, và không mang hàm ý khuyến khích việc sử dụng ma túy.

''Các chính phủ thường xem giảm hại và án tử hình đối với ma túy là hai vấn đề khác nhau, không liên quan với nhau và 'hướng tới' các nhóm khác nhau, trong đó án tử hình được coi là nhắm đến những 'ông trùm', trong khi giảm hại là dành cho những người sử dụng/tiêm chích ma túy,'' Ajeng Larasati, chuyên gia về nhân quyền tại tổ chức HRI, nói với BBC News Tiếng Việt.

''Tuy nhiên, chúng ta biết rằng điều này không phản ánh thực tế. Ranh giới giữa người sử dụng ma túy và người buôn bán ma túy thường rất mờ nhạt.''

Một ví dụ gần đây cho thực tế này là khi cựu Tổng thống Duterte Philippines Rodrigo Duterte bị Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) bắt giữ vào ngày 11/3, người phải đối mặt với các cáo buộc về tội ác chống lại loài người tại ICC vì "cuộc chiến chống ma túy" đẫm máu của mình.

Ông Duterte, người đã phản đối việc dẫn độ, đã lãnh đạo Philippines từ năm 2016 đến năm 2022 và chỉ đạo một cuộc chiến bạo lực khiến hàng ngàn người buôn bán ma túy nhỏ lẻ, người sử dụng và những người khác bị giết mà không qua xét xử.

Lập trường của Việt Nam về tử hình

Việt Nam đã bỏ phiếu trắng trong tất cả 10 nghị quyết của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc về việc kêu gọi tạm hoãn thi hành án tử hình, kể từ khi nghị quyết này được đưa ra vào năm 2007.

Điều này phản ánh lập trường duy trì án tử hình của Việt Nam.

''Về mặt pháp lý, việc bỏ phiếu trắng hoặc bỏ phiếu cho nghị quyết [trên] không yêu cầu một quốc gia phải xóa bỏ án tử hình, cả đối với [tội danh] nói riêng và các tội danh khác nói chung, nhưng [việc bỏ phiếu] là một tín hiệu quan trọng của cam kết chính trị,'' bà Larasati nói với BBC News Tiếng Việt.

Bà nhận định rằng có một số ví dụ trong khu vực châu Á mà Việt Nam có thể học hỏi, nếu quốc gia này muốn bãi bỏ tử hình cho tội phạm ma túy - có Malaysia, quốc gia đã thực hiện các cải cách quan trọng để giảm thiểu việc áp dụng án tử hình. Pakistan, một quốc gia nằm ở khu vực mức độ sản xuất và buôn bán ma túy cao, cũng đã bỏ hoàn toàn án tử hình đối với tội phạm ma túy vào năm 2024.

Vào năm 2015, khi chính phủ Việt Nam tổ chức lấy ý kiến người dân về sửa đổi Bộ Luật hình sự, Đại tá Phạm Văn Chình, khi đó là Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy nêu quan điểm của cục rằng ''bỏ tử hình đối với tội vận chuyển trái phép chất ma túy là điều cần thiết''.

''Nếu tử hình người vận chuyển trái phép chất ma túy thì pháp luật đánh đồng người chủ mưu cầm đầu là người mua bán với người vận chuyển trái phép chất ma túy là người làm thuê,'' ông Chình viết trên trang web của Bộ Công an vào tháng 9/2015.

Tuy nhiên, trong Bộ luật Hình sự hiện hành, vận chuyển trái phép vẫn là một trong các trường hợp liên quan đến ma túy có thể bị áp dụng hình phạt tử hình, bên cạnh sản xuất trái phép và mua bán trái phép, tùy vào loại ma túy và khối lượng.

Trong khi đó, Việt Nam đã nhiều lần đưa ra các cải cách chính sách được cho là nỗ lực giảm các tội danh có thể bị kết án tử hình, theo HRI.

Cụ thể, Bộ luật Hình sự năm 1999 đã loại bỏ hình phạt tử hình cho tội danh ''cưỡng bức, lôi kéo người khác sử dụng trái phép chất ma túy''.

Khi bộ luật này được sửa đổi vào năm 2009, hình phạt này cũng đã bị loại bỏ cho tội tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy. Sửa đổi này được giữ nguyên trong Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

Tại Việt Nam, vấn đề xóa bỏ hình phạt tử hình cho các tội danh nói chung hay không đã được nói đến từ nhiều năm nay.

Đã có nhiều lời kêu gọi và áp lực để Việt Nam xóa bỏ án tử hình, nhưng hiện vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau nên chưa có một tiến trình lập pháp cụ thể nào được triển khai.

Điều 3 Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền 1948 nêu mọi người đều có "quyền được sống, tự do và an toàn thân thể".

Khoản 1 Điều 6 Công ước quốc tế về các Quyền dân sự và chính trị (ICCPR) năm 1966 nêu: "Mọi người đều có quyền cố hữu là được sống. Quyền này phải được pháp luật bảo vệ. Không ai có thể bị tước mạng sống một cách tùy tiện."

Việt Nam gia nhập ICCPR vào năm 1982.

Việc tuyên án tử hình một người sau phiên tòa được cho là không xét xử công bằng và đúng thủ tục tố tụng hình sự cũng là đi ngược lại với tiêu chuẩn quốc tế về xét xử công bằng được quy định tại Điều 14 của ICCPR.

Việt Nam là thành viên Hội đồng Nhân quyền nhiệm kỳ 2023-2025 và đang tái ứng cử cho nhiệm kỳ 2026-2028.

Hiện ở Việt Nam, án tử được thực hiện bằng hình thức tiêm thuốc độc và ân giảm án tử hình là thẩm quyền của chủ tịch nước.

Theo Nghị định 43/2020/NĐ-CP, một liều thuốc gồm ba loại: thuốc làm mất tri giác, thuốc làm liệt hệ vận động và thuốc làm ngừng hoạt động của tim. Thuốc sử dụng cho thi hành án tử hình do Bộ Y tế cấp theo đề nghị của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng.

Gần một nửa các vụ hành quyết toàn cầu là về ma túy

Xu hướng gia tăng các vụ hành quyết liên quan đến ma túy, bắt đầu từ năm 2021, đã tăng tốc trong năm 2024, đạt con số công khai được HRI xác nhận là 615 vụ.

Đây là mức tăng 32% so với năm 2023 và là con số cao nhất trong gần một thập kỷ.

Hàng trăm vụ hành quyết có thể đã diễn ra tại Trung cộng, Việt Nam và Triều Tiên nhưng không thể thống kê do tình trạng kiểm duyệt của nhà nước, khiến bức tranh thực tế về việc này thiếu chính xác.

Tội phạm ma túy chiếm khoảng 40% tổng số vụ hành quyết được xác nhận trên toàn cầu – gần như cứ hai vụ hành quyết thì có một vụ liên quan đến ma túy.

Cuối năm ngoái, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã thông qua một nghị quyết mới về việc kêu gọi tạm hoãn áp dụng án tử hình, với mức độ ủng hộ cao kỷ lục - hai phần ba trong tổng số 193 quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc đã bỏ phiếu ủng hộ nghị quyết.

22 nước bỏ phiếu trắng, trong đó có Việt Nam.