Năm 1970, trong một lớp học điêu khắc gỗ ở vùng Dungannon, Quận Tyrone, Bắc Ireland, cậu bé Jim Regan 11 tuổi đang háo hức săm soi một khúc gỗ để chuẩn bị khắc thành một chú thỏ. Mặc dù Regan rất say mê, nhưng cậu lại nghĩ: “Việc này sẽ giúp ích gì cho mình nhỉ?”
Khi đó, cậu bé Regan không biết rằng những kỹ năng mà cậu đã học trong việc khắc ra chú thỏ này sẽ được cậu vận dụng hàng ngày trong quá trình hành nghề 35 năm làm thợ cắt thủy tinh cho công ty sản xuất thủy tinh Tyrone Crystal.
Theo lời chia sẻ của ông Regan qua điện thoại, cuộc đời làm nghề cắt thủy tinh của ông đã có lúc gián đoạn vào năm 2010 sau khi công ty Tyrone Crystal đóng cửa. Hiện nay, ông và nhiều nghệ nhân trước đây của hãng Tyrone Crystal đều là những tình nguyện viên tại Tyrone Crafted Glass, một công ty vì lợi ích cộng đồng (gọi tắt là CIC) của Vương quốc Anh. Công ty này đang cố gắng hồi sinh kỹ nghệ cắt thủy tinh và chế tạo thủy tinh ở vùng Dungannon.
Giám đốc của Tyrone Crafted Glass, ông Gary Currie và vợ ông, bà Ciara, là cựu hướng dẫn viên của Tyrone Crystal, là hai trong số những người dẫn đầu sứ mệnh hồi sinh kỹ nghệ chế tạo thủy tinh ở Quận Tyrone.
Ông Currie vốn luôn có niềm đam mê dành cho việc chế tạo thủy tinh. Theo lời chia sẻ của ông qua điện thoại, mặc dù ông chưa từng làm việc ở nhà máy, nhưng các nhà máy sản xuất thủy tinh đã luôn hiện diện trong quá trình trưởng thành của ông. Sau khi nhà máy của Tyrone Crystal đóng cửa, ông quyết định thuê một gian nhà xưởng để tự học thổi thủy tinh và ông cũng đã gặp những người thợ thổi thủy tinh trước đây của Tyrone Crystal chỉ dẫn cho ông. Cuối cùng, dù xưởng của ông nằm ở khá xa các trục đường và thành phố lớn, nhưng nơi này đã trở thành một không gian mở để học hỏi về nghề thổi thủy tinh, khi mà ông bắt đầu mở các lớp dạy kỹ năng này tại đây.
Doanh nghiệp Tyrone Crafted Glass được thành lập vào tháng Một năm 2020, sau khi sáu nghệ nhân và những người đam mê chế tạo thủy tinh quyết định nộp đơn yêu cầu tài trợ để bảo tồn truyền thống chế tạo thủy tinh này ở địa phương.
Đối với ông Regan, cơ hội quay lại với nghề cắt thủy tinh không chỉ là để mài giũa kỹ nghệ của mình, mà đó còn là một cơ hội để ông kết nối với những người bạn cũ, làm quen bạn mới, và có lẽ quan trọng hơn hết, là để truyền thụ kỹ nghệ cắt thủy tinh mà ông đã từng được chỉ dạy.
Tyrone Crafted Glass hiện nay tập trung vào lĩnh vực cắt thủy tinh, nhưng trong thời gian sắp tới hãng này cũng nhắm đến việc chế tạo thủy tinh đúc thủ công và truyền thụ kỹ nghệ truyền thống này. (Ảnh: Được đăng dưới sự cho phép của Tyrone Crafted Glass)
Di sản chế tạo thủy tinh ở địa phương
Tất cả những món vật dụng thủy tinh từng được chế tạo tại nhà máy của Tyrone Crystal ở Dungannon gồm có: các ly rượu và ly thủy tinh đế bằng, các chụp đèn và đèn chùm, và thậm chí là các vật phẩm lưu niệm bằng thủy tinh và các sản phẩm thủy tinh đặt hàng theo yêu cầu.
Công ty này đã trở nên nổi tiếng khắp thế giới. Ông Regan chia sẻ, con trai nam diễn viên John Wayne đã từng đặt hàng bản sao khẩu súng lục của cha mình làm bằng pha lê, và nữ diễn viên nổi tiếng Bette Davis cũng sở hữu một số sản phẩm của Tyrone Crystal.
Năm 1975, ông Regan gia nhập Tyrone Crystal, khi hãng này có một đội ngũ nhân viên trẻ và có kỹ năng. Bốn năm trước đó, tức là năm 1971, một linh mục Công giáo, Cha Austin Eustace, đã sáng lập hãng này. Ông đặc biệt lựa chọn mở một nhà máy chế tác thủy tinh — một lĩnh vực cần nhiều nhân công — nhằm tạo cơ hội việc làm ở địa phương này, nơi đã gặp phải tình cảnh thất nghiệp nặng nề.
Mặc dù nghề chế tạo thủy tinh đã có mặt ở vùng này từ cuối thế kỷ 18, nhưng Cha Eustace phải nhìn xa trông rộng hơn để tìm kiếm những nghệ nhân thổi thủy tinh bậc thầy huấn luyện cho các nhân viên còn non tay nghề ở xưởng thủy tinh của ông. Cuối cùng, giáo viên hướng dẫn thổi thủy tinh Gert Elstner người Áo và nghệ nhân cắt thủy tinh Hans Gross người Đức đã gánh vác việc dẫn dắt những nhân viên mới này.
Khi đó, ông Gert Elstner và ông Hans Gross đang thực hiện chuyến đi bộ đường trường vòng quanh Anh quốc, hai ông tình cờ nhìn thấy một bài quảng cáo đăng tin tìm kiếm các nghệ nhân bậc thầy để đào tạo cho nhân viên hãng Tyrone Crystal. Họ đã quyết định đến vùng Dungannon trong một vài tuần. Vài tuần đó đã kéo dài thành nhiều năm. Ông Elstner đã vào làm việc ở xưởng thủy tinh này cho đến khi xưởng đóng cửa, và sau đó ông vẫn sinh sống ở vùng này.
Từ học việc cho đến nhận những đơn hàng đáng kinh ngạc
Trong sáu tháng đầu tiên của giai đoạn học việc kéo dài năm năm, hầu như ông Regan chỉ tập trung vào việc cắt hình một ngôi sao ở phần đáy của những ly thủy tinh. Mỗi đường cắt phải được thực hiện hai lần: đầu tiên thực hiện trên máy cắt thô, và sau đó thực hiện trên máy cắt tinh mỹ. Sau khi đã cắt thành thục mẫu hình ngôi sao, ông dành ra sáu tháng tiếp theo để luyện tập nhuần nhuyễn kỹ thuật cắt ở phần bên hông của ly thủy tinh. Và quá trình học việc vẫn tiếp tục, dần dần tiến triển, từng bước từng bước cho đến khi ông thực hiện những đường cắt lớn và tinh xảo hơn.
Khoảng năm 1980, công ty Tyrone Crystal đã đưa một chiếc máy cắt kim cương vận hành ở xưởng, giúp quá trình cắt thủy tinh vận hành suôn sẻ. Nhờ có chiếc máy cắt đời mới này mà người ta không cần phải cắt thủy tinh trên hai máy cắt khác nhau nữa. Vì thế, thời gian học việc cũng giảm từ năm năm còn ba năm.
Bên cạnh những sản phẩm thủy tinh tiêu chuẩn như ly rượu, ly thủy tinh đáy bằng, và đèn trang trí, ông Regan còn nhận chế tác các sản phẩm theo yêu cầu đặc biệt của khách hàng. Gần đây, ông đã cho bà Cait Finnegan, con gái của giáo viên dạy điêu khắc gỗ ngày xưa của ông, ông Val McCaul, xem những bức ảnh về tác phẩm làm bằng pha lê theo đơn đặt hàng do ông tạo tác. Một thành viên của Câu lạc bộ Vintage Rolls-Royce ở Bắc Ireland đã đặt hàng công ty Tyrone Crystal chế tạo một bản sao bằng pha lê có kích cỡ 18 inch của mẫu xe Rolls-Royce Ghost như một phần thưởng dành cho người đi du lịch xa nhất bằng dòng xe cổ điển này. Ông Regan đã phải phóng to hình mẫu có kích cỡ 6 inch do khách hàng cung cấp. Khi khách hàng đến nhận tác phẩm hoàn chỉnh, ông ấy đã thích thú đến nỗi quyết định giữ hình mẫu này lại cho riêng mình.
Bà Finnegan cũng rất nể phục khi nhìn thấy bản sao bằng pha lê của chiếc xe này. Bà còn ngạc nhiên hơn nữa khi nghe ông Regan kể về cách tạo tác sản phẩm này. Ông chia sẻ với bà về chú thỏ gỗ mà ông đã làm trong lớp điêu khắc gỗ của cha bà. Đồng thời, ông cũng giải thích rằng, những kỹ năng mà ông đã học trong lúc điêu khắc chú thỏ nhiều năm về trước đã trở thành nền tảng căn bản cho các sản phẩm cắt thủy tinh theo yêu cầu của ông.
Khôi phục truyền thống chế tạo thủy tinh lâu đời
Ở một góc xưởng chế tác của Tyrone Crafted Glass, có một bảo tàng nhỏ để tôn vinh di sản chế tạo thủy tinh ở địa phương. Trong đó trưng bày những tác phẩm thủy tinh và kỷ vật được quyên tặng của công ty Tyrone Crystal, cùng với những công cụ điêu khắc gỗ của ông McCaul và một số khuôn đúc thủy tinh bằng gỗ mà ông đã làm riêng cho xưởng Tyrone Crystal trong những năm đầu thành lập.
Những vị khách đến tham quan Tyrone Crafted Glass có thể được “trải nghiệm cắt thủy tinh,” họ có thể cắt thử một mẫu đơn giản thành một chiếc ly thủy tinh đáy bằng. Bên cạnh đó, hãng này cũng có khóa học việc kéo dài ba tháng dành cho những thợ cắt thủy tinh trẻ có triển vọng, và dự định mở rộng khóa học này. Trong thời gian sắp tới, hãng này sẽ mở các lớp dạy thổi thủy tinh và mời các trường học đến tham quan xưởng chế tác.
Và trên hết, ông Currie và nhóm của ông muốn bảo tồn các kỹ nghệ chế tạo thủy tinh này cho thế hệ tương lai. Bởi vì hầu hết các giai đoạn học nghề cắt thủy tinh đòi hỏi thời gian năm năm để hoàn thành, yêu cầu toàn thời gian, nên ông cho rằng điều quan trọng là giai đoạn học nghề này nên bắt đầu càng sớm càng tốt.
Ông cảnh báo rằng, vì hầu hết các nghệ nhân thủy tinh của Tyrone Crystal hiện đã và sắp về hưu, nên việc tìm kiếm một nghệ nhân bậc thầy thực thụ trong vòng 10 năm tới có thể là việc không đơn giản.
Ông chia sẻ: “Học cắt thủy tinh là một nghề rất, rất khó. Việc này đòi hỏi bạn bỏ ra rất, rất nhiều giờ để luyện tập. … Tôi hy vọng rằng sau bốn đến năm năm đầu tiên ở Tyrone Crafted Glass, chúng tôi sẽ có nhiều thợ cắt thủy tinh vững tay nghề, và họ sẽ thuần thục giống như những bậc thầy cắt thủy tinh đã chỉ dẫn họ. Đó là mục tiêu của chúng tôi.”
Tyrone Crafted Glass phân phối sản phẩm thủy tinh của hãng trên toàn thế giới.
Lorraine Ferrier _ Ngọc Vũ
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.